فلسفه تعدد اجتهاد و مذاهب اربعه
مفتی عثمانی: پیروی از امام مجتهد پیروی از قرآن و سنت است
آوای سنت: معاون جامعه و دارالعلوم کراچی دربیاناتی به تشریح فلسفه مذاهب اربعه اهل سنت پرداخت.
به گزارش خبرنگار آوای سنت، مفتی محمد تقی عثمانی در این باره گفت: اصول و امور اساسی دین مانند: توحید، نبوت، عقائد مربوط به آخرت، ارکان اسلام،پرهیز از دروغ، غیبت، ظلم، بدکاری، ربا، قمار، شراب و غیره و احکام آنها در قرآن کریم و سنت کاملا روشن و واضح بیان شده است و در مورد این مسائل، هیچ اختلافی بین فقها وجود ندارد. چنانکه درباره این مسائل نه به پیدایش مذهب فقهی مستقل نیاز احساس نشده و نه مذهب فقهی به وجود آمده است.
زمینه اجتهاد در قرآن وسنت
وی افزود:در قرآن کریم و سنت احکام فرعی و فروعی هستند که الله تعالی بنابرحکمت بالغه خویش آنها را با کمی اجمال بیان کرده که می توان برایشان تشریح مختلفی ارائه کرد. جهت تعیین این تشریحات باید علمی عمیق و وسیع و مورد فهم قرآن کریم و سنت داشت.
آموختن چنین علم عمیق و وسیع برای هر کس نه ممکن و نه ضروری می باشد، اما دستور قرآن کریم این است که گروهی خود را برای فراگیری چنین علمی وقف کرده و دست آوردهایشان را در اختیار دیگران بگذارند. فقهای امت بر این اصل قرآنی عمل نموده و زندگی خود را برای این کار وقف کردند. آنها برای تشخیص و تعیین مفاهیم صحیح قرآن و سنت تلاش و کوشش بخرج دادند. این تلاش و کوشش را اجتهاد می گویند.
مفتی عثمانی اظهار داشت: از سوی دیگر چون احکام بیان شده در قرآن کریم و سنت تشریحات و توضیحات مختلفی دارند و الله تعالی قدرت فکر و اندیشه و نوع فهم و برداشت انسان ها را متفاوت آفریده، طبیعی است که نتیجه اجتهاد فقها در مواردی متفاوت بوده و در بین آنها اختلاف دیدگاه پیش بیاید که درنتیجه آن مذاهب فقهی مختلف به وجود آمده‌اند و چون هریک ازاین فقها با دیانت و اخلاص کامل و تلاش فراوان برای یافتن مفاهیم دست قرآن و سنت کوشیدند، نمی توان اجتهاد هیچ یک از آنها را کاملاً اشتباه یا باطل دانست.
اجتهاد در صدر اسلام
مثالی از اجتهاد صحابه در زمان رسول الله صلی الله علیه و سلم آمده است که می گوید، بعد از غزوه احزاب به پیامبر دستور رسید که به خاطر خیانت یهودی های بنی قریظه به آنها حمله کند. آن حضرت صلی الله علیه و آله وسلم برخی از صحابه را به سمت بنی قریظه گسیل داشت و به ایشان تأکید نمود که نماز عصر را همانجا بخوانند.
صحابه حرکت کردند، درمیان راه وقت نماز عصر فرارسید. بعضی از صحابه چنین فهمیدند که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم تأکید نموده‌اند که نماز عصر را در مقصد بخوانیم، پس ما نماز را همانجا می‌خوانیم. این عده نماز عصر را در مسیر نخواندند؛ اما نظر گروه دیگر عقیده داشتند هدف پیامبر اکرم از تأکید این بوده که هرچه سریعتر خود را به مقصد برسانیم و آن حضرت نگفته است که اگر در طول مسیر وقت نماز فرا رسید، خواندنش جایز نیست. لذا این گروه نماز عصر را در مسیر برجای آوردند.
معاون جامعه دارالعلوم کراچی تاکید کرد:رسول اکرم صلی الله علیه وسلم از این دو فهم و عملکرد متفاوت یارانش اطلاع یافت، اما هیچ کدام را ملامت و سرزنش نفرمود. از این واقعه روشن می شود در مسائلی که امکان اجتهاد است، در آنها نمی توان یک نظر را صد در صد صحیح و نظر دیگر را صد درصد غلط و اشتباه دانست. البته به شرطی که مجتهد علم وسیع و عمیقی را که برای استنباط احکام از قرآن و سنت ضروری و الزامی می باشد،کاملاً فراگرفته باشد و یک رأی و نظر را صرفاً به خاطر خواهشات خود و یا به خاطر سهولت و آسانی انتخاب نکند. بلکه بنابر دلایل قرآن کریم و سنت رأی و نظری را که درست تر و استوارتر می داند، با امانت و اخلاص تمام انتخاب کند.
مذاهب اربعه و اختلافات اجتهادی
عضو دیوان عالی کشور پاکستان با بیان اینکه مذاهب حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی برهمین اساس به وجود آمده‌اند بیان نمود: هیچ یک از مذاهب را نمی توان اشتباه یا باطل دانست. میان این مذاهب بحث اختلاف حق و باطل مطرح نیست، بلکه اختلاف درباره راجح و مرجوح است. لذا شخصی که عربی نمی داند و به علوم قرآن کریم و حدیث تسلط و از آنها آگاهی کامل ندارد، چاره‌ای جز این نمی بیند که به رای مجتهدی که علم و دانش او را بیش از دیگران می داند، اعتماد و به آن عمل کند. این شخص در حقیقت پیرو امام مجتهد نیست؛ بلکه پیرو قرآن کریم و سنت است، اما برای فهم احکام قرآن و سنت از امام مجتهد کمک می گیرد.
مفتی عثمانی هدف اصلی را عمل کردن به قرآن کریم و سنت دانست و خاطر نشان ساخت: این شیوه کاملاً نادرست و ناجائز است که به آرای یک امام مجتهد صرفا در مسائلی که مطابق میل مان است عمل کرده و در مسائل دیگر دنبال راهی مطابق خواهشمان باشیم. چون هیچ امام مجتهدی بنیاد مذهب خود را براساس خواهشات نگذاشته، بلکه رای و نظرش را بر اساس دلایل ترجیح داده است. لذا راه درست و محفوظ از لغزش این است که بنابر اعتقادات و تشریحات، هر امام مجتهدی که به علم و دانش وی اعتماد داریم و در احکام فروعی دین مطابق قرآن کریم و سنت عمل نماییم.
