توجه کردن به فرزند بعد از ولادت

آوای سنت : سنت است بعد از ولادت فرزند، پدر یا ولی یا کسانی‌که در اطراف او هستند امور زیر را انجام دهند.

۱- بشارت دادن و تبریک گفتن در وقت ولادت بچه

وقتی که بچه متولد شد به خویشان و نزدیکان و دوستان بشارت دهند. و از این طریق سرور و شادی را برای آن‌ها به ارمغان بیاورند. الله تبارک و تعالی در قرآن در داستان ابراهیم با فرشتگان می‌فرماید: ﴿وَٱمۡرَأَتُهُۥ قَآئِمَهٞ فَضَحِکَتۡ فَبَشَّرۡنَٰهَا بِإِسۡحَٰقَ وَمِن وَرَآءِ إِسۡحَٰقَ یَعۡقُوبَ ﴾ [هود:۷۱]؛ یعنی: «همسر ابراهیم در حالی‌که ایستاده بود خندید ما بدو تولد اسحاق و به دنبال وی تولد یعقوب را مژده دادیم».

و داستان زکریا علیه السلام فرموده‌اند: ﴿فَنَادَتۡهُ ٱلۡمَلَٰٓئِکَهُ وَهُوَ قَآئِمٞ یُصَلِّی فِی ٱلۡمِحۡرَابِ أَنَّ ٱللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحۡیَىٰ﴾ [آل عمران:۳۹]؛ یعنی: «زکریا در حالی‌که در محراب ایستاده بود نماز می‌خواند فرشتگان او را صدا زدند که الله به تو مژده یحیی داد».

اما دربارۀ تبریک گفتن؛ عبارت خاصی از رسول ‌الله صلی الله علیه و سلم وارد نشده است مگر آنچه که عایشه ام‌المؤمنین رضی الله عنها بیان کرده که فرمودند: (بچه‌ها را نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم می‌آوردند برای آن‌ها دعای خیر می‌کرد و آن‌ها را تحنیک می‌کرد)[۱] و از ابوبکر بن المنذر روایت شده که فرمودند: «از حسن بصری روایت شده است که مردی نزد او آمد و مرد دیگری نزد او بود که تازه بچه‌دار شده بود، به او گفت تبریک می‌گویم که بچۀ شما اسب‌سوار است. امام حسن گفت: تو از کجا می‌دانی که اسب‌سوار است یا خرسوار؟ آن مرد گفت پس چه بگویم. امام گفت: بگو موهوب شما مبارک باشد و شکر واهب یا بخشنده را به جای بیاور و الله رزق و روزی خوبی به تو عطا کند عُمر خودش را سپری کند)[۲].

۲- اذان گفتن در گوش نوزاد

ابورافع رضی الله عنه گفت: رسول الله صلی الله علیه و سلم را دیدم که در هنگام به دنیا آمدن حسن بن علی در گوش حسن اذان گفت[۳].

شاید حکمت این کار این باشد که اذان که متضمن عظمت الله و شهادتین است، اولین صدایی باشد که به گوش نوزاد می‌خورد. اذان در دور کردن و راندن شیطان تأثیر زیادی دارد (والله اعلم)؛ زیرا شیطان بسیار تمایل دارد که این نوزاد را اذیت کند و مصداق این حدیث است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: «إذا نودی الصلاه أدبر الشیطان له ضراط حتی لا یسمع التأذین»[۴]. «هرگاه برای نماز ندا زده شود شیطان پشت می‌کند تا اذان را نشنود».

۳- تحنیک کردن «دهان نوزاد را باز کردن و شیرین کردن»

از سنت‌های لازم برای نوزاد، سنت تحنیک می‌باشد و آن عبارت است از نرم کردن و یا جویدن خرما به روشی خاص و دهان نوزاد را شیرین کردن و یا به وسیله هر چیز دیگر که شیرین باشد دهان نوزاد را مالیدن. شیوۀ کار بدین صورت است که: مقداری از خرمای نرم را روی انگشت گذاشته و انگشت را در دهان نوزاد فروکرده و آن را به طرف راست و چپ دهان او مالیده و سعی می‌کنند به صورتی نرم و آرام او را تحریک کنند تا آن شیرینی به دهان بچه برسد و اگر این کار با خرما میسر نشد با هر مادۀ شیرین دیگر نیز درست است.

ابوموسی رضی الله عنه فرمودند: «پسر بچه‌ام متولد شد و او را خدمت رسول الله صلی الله علیه و سلم بردم پیامبر ج نام او را ابراهیم گذاشت و با خرما تحنیک کرد و برایش دعای خیر و برکت خواند و سپس او را تحویل من داد»[۵].

پزشکان دربارۀ تحنیک کردن بچه، مقالات و گفته‌های فراوانی دارند. یکی از آن‌ها بنام دکتر فاروق مساهل، در یکی از مقالاتش در شمارۀ ۵۰ مجلۀ الأمه چاپ قطر می‌گوید: تحنیک، معجزۀ پیامبران است و بشریت ۱۴ قرن است که می‌خواهد حکمت و هدف آن را بداند. دکترها به این نکته پی برده‌اند تمام بچه‌های کوچک مخصوصاً بچه‌های شیرخوار و تازه متولد شده اگر یکی از این دو کار برای‌شان پیش بیاید در معرض مرگ می‌باشند:

۱-وقتی که در اثر گرسنگی مقدار قند خون کم شود.

۲-در اثر آب و هوای سردی‌که در پیرامون آن‌هاست درجۀ حرارت بدن‌شان پایین بیاید[۶].

۴- نام‌گذاری

یکی دیگر از حقوق نوزاد بر پدر و مادر این است که اسم خوبی را برای نوزادشان تعیین کند؛ زیرا از ابو وهب الخثعمی روایت شده که گفت، رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: «تسموا بأسماء الأنبیاء وأحب الأسماء إلى الله تعالى عبد الله وعبد الرحمن وأصدقها حارث و همام وأقبحها حرب و مره»[۷]. «فرزندان‌تان را به اسم پیامبران اسم‌گذاری کنید و محبوب‌ترین اسم‌ها نزد پروردگار عبدالله و عبدالرحمن و صادق‌ترین آن‌ها حارث و همام و زشت‌ترین آن‌ها حرب و مره است».

نام‌گذاری حق پدر است و می‌تواند آن را به مادر یا جد یا جده و یا کسی دیگر بسپارد.

رسول الله صلی الله علیه و سلم به اسم‌های خوب تفال می‌کرد. ابن قیم در تحفه الودود به احکام المولود گفته است که رسول الله صلی الله علیه و سلم وقتی که در صلح حدیبیه سهیل بن عمرو را دید فرمود «سهل أمرکم» کارتان آسان می‌شود و وقتی که در مسیرش به دو کوه برخورد کرد، فرمود این دو کوه چه اسم‌هایی دارند، گفتند: مخز و فاضع یعنی (خوارکننده و رسواکننده) از آن‌ها گذر کرد و میان آن‌ها نرفت[۸].

راه و روش رسول الله صلی الله علیه و سلم این‌گونه بود که اسم‌های زشت را به اسم‌های خوب تغییر می‌داد مثلاً اسم عاصیه را به جمیله و اسم اصرم را به زرعه تغییر داد.

ابوداود روایت می‌کند که رسول الله صلی الله علیه و سلم اسم‌های عاصی و عزیز و غفله و شیطان و الحکم و غراب را تغییر داد و شهاب را به هشام تغییر داد. حرب را أسلم و المضطجع را المنبعث نامید و أرض غفره را خضره نامید و شعب الضلاله را به شعب الهدایه و بنوالزنیه را به بنوالرشده تغییر داد[۹].

۵- العقیقه

عقیقه عبارت است از گوسفندی‌که در روز هفتم ولادت بچه ذبح می‌شود. طبق حدیثی‌که سلمان بن عمار روایت کرده رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (همراه غلام عقیقه کنید و برایش حیوانی ذبح کنید و اذیت و آزار را از او دفع نمایید)[۱۰]. از ام المؤمنین عایشه رضی الله عنها روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: (برای پسر دو گوسفند و برای دختر یک گوسفند بکُشید)[۱۱].

در نتیجه عقیقه کردن برای نوزاد چه پسر باشد و یا دختر بنا بر قول راجح اهل علم، مستحب است. اما وقت ذبح کردن و کشتن گوسفند، روز هفتم ولادت بچه می‌باشد. اگر در روز هفتم ممکن نبود در هر روزی از روزهای دیگر می‌توان آن کار را انجام داد (والله اعلم).

در میان حیوانات آنچه که برای قربانی کردن درست است، برای عقیقه هم درست می‌باشد. به شرط اینکه گوسفند از شش ماه و بُز از یک سال کم‌تر نباشند. شرایط دیگر اینکه از هرگونه عیبی سالم باشند.

۶- تراشیدن سر بچه و به اندازه موهایش صدقه دادن

این کار فایده‌های زیادی دارد؛ زیرا با برداشتن موی سر بچه موهای سرش تقویت می‌شوند. همچنین برای بینایی، بویایی و شنوایی مؤثر است و آن‌ها را تقویت می‌کند فایدۀ این هم که به اندازۀ وزن موهای سرش صدقه می‌دهند، کاملاً واضح است.

از جعفر‌ بن محمد روایت شده که فرمودند، پدر گفت: فاطمه موهای سر حسن، حسین، زینب و ام‌کلثوم را وزن کرد و به اندازۀ وزن آن‌ها صدقه داد. صدقۀ ایشان نقره بوده است[۱۲].

۷- ختنه کردن

ختنه کردن یعنی بریدن پوستی‌که اطراف و بالای ذَکَر را گرفته و پوستی که بالای فرج دختر بچه قرار دارد.

از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (پنج چیز سنت است: ۱- ختنه کردن، ۲- استحداد، ۳- کوتاه کردن سبیل ۴- گرفتن و یا چیدن ناخن ۵- گرفتن موی زیر بغل)[۱۳]. ختنه کردن برای مردان واجب و برای زنان سنت است (والله اعلم).

این‌ها از جمله آدابی هستند که باید پدر و یا ولی فرزند به آن‌ها توجه خاصی داشته باشد و سعی کند آن‌ها را انجام دهد. اما مردم در وقت ولادت بچه مرتکب خطاها و اشتباهاتی می‌شوند که خلاصۀ از آن‌ها را بیان می‌کنیم:

۱-      نوشتن و یا خواندن بعضی از آیات قرآن: برای اینکه زن زودتر و یا آسان‌تر بچه را به دنیا آورد، بعضی از مسلمانان به خاطر آسان شدن کار زن و آسان متولد شدن بچه، آیه‌های معینی را می‌خوانند و یا می‌نویسند و آن‌ها را بر گردن زن آویزان می‌کنند. یا آن‌ها را می‌نویسند سپس پاک می‌کنند و یا در آب می‌گذارند و آب آن‌ها را به زن می‌دهند تا بنوشد و یا آب را روی شکم و فرج زن می‌پاشند. تمام این‌ها خرافات و باطل به شمار می‌آیند و هیچ حدیثی در این مورد از  رسول الله صلی الله علیه و سلم وارد نشده است.

در این‌گونه اوقات سخت و دشوار راه چارۀ زن اینست که به الله تعالی پناه ببرد و از الله بخواهد که دردش را کاهش بدهد و مشکلش را برطرف کند و این بدان معنی نیست که دعا شرعیت ندارد، بلکه رُقیه‌های شرعی بدون اشکال است.

۲-      مژده دادن و خوشحال شدن به مذکر: این هم از عادات جاهلیت است که اسلام با آن‌ها مخالفت کرده است؛ زیرا الله عزوجل وصف چنین انسان‌هایی را این‌گونه بیان می‌کند و می‌فرماید: ﴿وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِٱلۡأُنثَىٰ ظَلَّ وَجۡهُهُۥ مُسۡوَدّٗا وَهُوَ کَظِیمٞ * یَتَوَٰرَىٰ مِنَ ٱلۡقَوۡمِ مِن سُوٓءِ مَا بُشِّرَ بِهِۦٓۚ أَیُمۡسِکُهُۥ عَلَىٰ هُونٍ أَمۡ یَدُسُّهُۥ فِی ٱلتُّرَابِۗ أَلَا سَآءَ مَا یَحۡکُمُونَ﴾ [النحل:۵۸-۵۹]؛ یعنی: «هنگامی‌که به یکی از آن‌ها مژدۀ تولد دختر داده می‌شد صورتش سیاه می‌گردید و مملو از خشم و غم و اندوه می‌شد و خودش را از قوم و قبیله پنهان می‌کرد که آیا این ننگ را بپذیرد و یا او را زنده به گور کند. هان چه قضاوت و داوری بدی‌که می‌کردند».

بعضی از افراد نادان در این باره مبالغه می‌کنند و از همسرشان خشمگین می‌شوند که چرا دختر به دنیا آورده است. تا جایی‌که حتی کار به طلاق هم می‌کشد. کاش این نادان می‌فهمید که اول و آخر کار در دست الله است چنانکه در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿یَخۡلُقُ مَا یَشَآءُۚ یَهَبُ لِمَن یَشَآءُ إِنَٰثٗا وَیَهَبُ لِمَن یَشَآءُ ٱلذُّکُورَ * أَوۡ یُزَوِّجُهُمۡ ذُکۡرَانٗا وَإِنَٰثٗاۖ وَیَجۡعَلُ مَن یَشَآءُ عَقِیمًاۚ﴾ [الشوری:۴۸-۵۰]؛ یعنی: «هرچه بخواهد می‌آفریند به هرکس که بخواهد دخترانی می‌بخشد و به هرکس که بخواهد پسرانی عطا می‌کند و یا اینکه هم پسران و هم دختران عطا می‌کند و الله هرکه را بخواهد عقیم و نازا می‌گرداند». از  الله تعالی می‌خواهیم که همۀ مسلمانان را هدایت کند.

۳-      فرزندان را به اسم‌های ناشایستۀ اسم‌گذاری کردن: مانند اسم‌هایی که دارای معنای زشت و یا اسم‌ انسان‌های منحرف و یا مردان و زنان ترانه خوان و یا کافران مشهور هستند. با وجود اینکه اسم‌گذاری بچه حق پدر است لذا باید اسم نیکو و خوب بر او بگذارد. یکی دیگر از خطاها و اشتباهاتی‌که والدین مرتکب می‌شوند، به تأخیر انداختن اسم بچه است به مابعد هفتۀ اول.

۴-      ترک کردن عقیقه: با وجود اینکه می‌توان این کار را انجام دهد؛ زیرا عقیقه از سنت رسول الله صلی الله علیه و سلم است و از سنت ایشان پیروی کردن مایه خیر و برکت است.

۵-      ملتزم نبودن به تعداد ذبیحه و یا گوسفندانی‌که سر بریده می‌شوند: بعضی از مردم هستند که حدود ۲۰ حیوان ذبح می‌کنند و تمام کسانی را که می‌شناسد دعوت می‌کند. چنین عقیقه غیر شرعی می‌باشد و بعضی دیگر تعداد آن‌ها را کم می‌کنند. مثلاً برای پسربچه یک حیوان می‌کُشند و این هم باز مخالف شرع می‌باشد. پس لازم است که بدون کم و زیاد کردن میزان مشخص شده، ملتزم به سنت و راه و روش رسول الله صلی الله علیه و سلم باشیم.

۶-      به تأخیر انداختن ختنه تا وقتی که فرزند بالغ شود: این امر نزد بعضی از مردم و قبایل مرسوم است. مثلاً کمی قبل از ازدواج به یک روش وحشیانه جلو مردم او را ختنه می‌کنند[۱۴].

این‌ها بعضی از خطاها و اشتباهاتی هستند که بسیاری از مردم مرتکب آن‌ها می‌شوند. و از آنجایی‌که مطالبی را در مورد آداب و سنت‌های وارده در وقت ولادت بچه بیان کردیم، دیگر نیازی به تکرار دوبارۀ آن‌ها نیست؛ زیرا آنچه مخالف این آداب و سنت‌ها باشد از اشتباهات و خطاهای غیر شرعی است که باید از آن‌ها پرهیز و دوری کرد[۱۵].

منبع: گذری بر تربیت فرزندان در اسلام، تألیف: یوسف محمدالحسن، مترجم: عبدالله دارابی.
[۱]- به روایت مسلم و ابوداود.
[۲]- تحفه الودود فی أحکام المولود، ابن القیم الجوزیه.
[۳]- به روایت ابوداود و ترمذی.
[۴]- به روایت ابوداود و ترمذی.
[۵]- به روایت ابوداود و ترمذی.
[۶]- منهج التربیه النبویه للطفل، ص ۵۷.
[۷]- به روایت ابوداود و نسائی.
[۸]- تحفه الودود فی أحکام المولود، ص ۴۱.
[۹]- همان.
[۱۰]- به روایت بخاری.
[۱۱]- به روایت احمد و ترمذی.
[۱۲]- به روایت امام مالک در الموطأ.
[۱۳]- به روایت بخاری، مسلم و اصحاب سنن.
[۱۴]- اقتباس از: آداب استقبال المولود فی الإسلام، تألیف استاد یوسف بن عبدالله العریفی و منابع دیگر.
[۱۵]- عایشه عبدالرحمان الجلال، المؤثرات السلبیه فی تربیه الطفل المسلم وطرق علاجها.