به اسلام خود میبالم

آوای سنت : رعایت بهداشت و شستن دست‌ها در دین اسلام و جوامع اسلامی

دین اسلام اهمیت بسیاری برای رعایت بهداشت و پاکیزگی قائل شده است.
بطور مثال، در قرآن کریم آمده است که:
… وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ.(توبه، ۱۰۸)
… و خدا دوست می‌دارد پاک باشندگان را.‏
به همین دلیل، مسلمین در طول تاریخ بشری موفقیت‌های بسیاری در زمینه‌ی بهداشت فردی و جمعی کسب کرده‌اند.
بطور مثال، به دلیل اهمیت بسیار بالای شست‌وشوی دست‌ها، از سال ۲۰۰۸، ۱۵ اکتبر (۲۳ مهر) روز جهانی شستن دست اعلام شده است.
در حالیکه دین اسلام ۱۴۰۰ سال پیش در سرزمینی بسیار خشک و کم آب به نام حجاز، مسلمانان را موظف کرده است که در کنار پنج وقت وضوء روزانه‌ی نماز‌ها، پیش از خوابیدن[۱]، پس از بیداری از خواب[۲]، پیش از غذا خوردن[۳] و پس از خوردن غذا[۴] نیز دست‌های خویش را شست‌وشوی دهند.

در دین اسلام «پیش از نماز وضو باید گرفت و چون در روز پنج نماز باید گزارد، نظافت، بحق از لوازم ایمان است.
پیامبر مسلمانان را از اھمال در کار وضو بر حذر می‌داشت و می‌فرمود که خدا نماز بی وضو را نمی‌پذیرد.»[۵]

در این خصوص در قرآن کریم آمده است که:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاهِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَینِ… (مائده، ۶)
ای مؤمنان! هنگامی که برای نماز بپاخاستید، صورتها و دستهای خود را همراه با آرنجها بشوئید، و سرهای خود را مسح کنید، و پاهای خود را همراه با قوزکهای آنها بشوئید…

پس از ظهور دین اسلام «حمام خصوصی از لوازم خانه اغنیا بود، اما حمامهای عمومی در شهرهای اسلام فراوان بود. به گفته مورخان، در قرن دهم میلادی ۲۷۰۰۰ حمام در بغداد بوده است. عطر و بخور میان زنان و مردان معمول بود.»[۶] «مسلمانان می‌خواستند که با حمام کردن واقعا تمیز شوند نه اینکه آبی به خود بزنند؛ بنابراین، با ترکیب کردن روغن (اغلب روغن زیتون) با قلیا (ماده‌ای نمک‌مانند) صابون ساختند. آن‌ها ترکیب حاصل را می‌جوشاندند و بعد می‌گذاشتند تا سرد و سفت شود. سپس از آن در حمام‌ها برای شست‌وشوی بدن خود استفاده می‌کردند.

صابون توسط جنگجویان صلیبی، هنگامی که به کشورهای خود بازمی‌گشتند، به اروپا وارد شد اما رواج چندانی نیافت.»[۷] در نظر سران مسیحیت آن زمان، شست‌وشوی و استحمام از بزرگترین گناهانی بود که مسلمین دچار آن بودند.[۸] به همین دلیل «نخستین دستور سران مسیحیت پس از بیرون راندن مسلمانان از قرطبه آن بود که دویست و هفتاد حمام عمومی این شهر را ببندند.»[۹]

همچنین،(به گزارش یورونیوز) موسسه نظرسنجی معتبر گالوپ در سال ۲۰۱۵ نقشه‌ای بهداشتی از ۶۳ کشور جهان منتشر کرد. بر اساس مطالعه انجام شده، مردم عربستان سعودی با ۹۷ درصد بیشتر از هر کشور دیگری دست‌های خود را پس از توالت شستشو می‌دهند. بوسنی و هرزگوین با ۹۶ و الجزایر با ۹۴ درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.

در میان کشورهای جهان، چین با ۲۳ درصد میزان شستشوی دست‌ها در صدر کشورهایی قرار دارد که به بهداشت فردی خود اهمیت کمتری می‌دهند. بعد از آن ژاپن با ۳۰ درصد و کره جنوبی با ۳۹ درصد در رده‌های بعد قرار دارند.
در میان کشورهای اروپایی، بوسنی و هرزگوین بیشترین کسانی را داراست که بعد از توالت دست‌های خود را می‌شویند. بعد از آن ترکیه با ۹۴ درصد قرار دارد.
در حالی که ۷۵ درصد پاسخ‌دهندگان بریتانیایی گفته‌اند که دست خود را پس از توالت می‌شویند، این عدد برای فرانسه ۶۲ درصد، ایتالیا ۵۷ درصد و برای هلند ۵۰ درصد بوده است.

پیشتر نتیجه یک پژوهش که درباره رعایت بهداشت شخصی در فرانسه و توسط انستیتوی افکار عمومی این کشور (ایفپ) انجام شده بود نشان می‌داد شمار قابل توجهی از شهروندان فرانسوی به ویژه مردان، توصیه‌های بهداشتی را رعایت نمی‌کنند.

طبق تحقیق انجام شده حدود ۲۹ درصد فرانسوی‌ها پس از توالت رفتن لزوم شست و شوی دست‌هایشان با صابون را نادیده می گیرند.
اسپایک لی، پژوهشگر در دانشگاه میشیگان، می‌گوید: «شستشوی دست‌ها تنها یک کار فیزیکی برای تمیزی ظاهر نیست، بلکه این عمل می‌تواند تاثیرات آرامش بخشی را نیز روی انسان داشته باشد.»

منابع:
۱.سنن أبی داود،ح ۳۸۵۲؛ سنن الترمذی، ح ۱۸۶۰؛ سنن ابن ماجه، ح ۳۲۹۷؛ صحیح ابن حبان، ح ۵۵۲۱.
۲.صحیح البخاری، ح ۱۵۲.
۳.السنن الکبرى للنسائی، ح ۲۵۰؛ صحیح ابن حبان، ح ۱۲۱۸.
۴.سنن أبی داود، ح ۳۸۶۱؛ سنن الترمذی، ح ۱۸۴۶.
۵و۶.تاریخ تمدن، ویل دورانت،ترجمه احمد آرام و دیگران، نشر اقبال، ج ۴، ص ۲۷۳ و ۲۸۶
۷. ۱۰۰۱ اختراع «میراث مسلمانان در جهان ما» پروفسور سلیم الحسنی، ترجمه: افسانه حجتی و دیگران، ص ۲۱
۸.نگاهی به تاریخ جهان، نوشته‌ی جواهر لعل نهرو، ترجمه‌ی محمود تفضلی، ص ۳۸۱
۹.دجّال، فردریش نیچه، ترجمه‌ی دکتر سعید فیروزآبادی