حکم پرداخت قیمت فدیه‌ی روزه ماه رمضان به جای غذا

آوای سنت :

سؤال: در زمان بیماری همسرم، دو رمضان بر او گذشت و نتوانست در هیچکدام از آن دو، روزه بگیرد. همسرم برای فدیه‌ی رمضان اولی، مبلغ سیصد جنی مصری پرداخت نمود امّا برای رمضان دوم، تصمیم گرفتیم کفّاره را به پرورشگاه بدهیم وقتی از مسؤولان آن‌جا سؤال کردیم، به ما گفتند که آنان به مقدار کافی، لباس و غذا دارند و تنها نیازمند فرش و پرده و از این قبیل وسایلند، ما هم این اقلام را برایشان تهیّه کردیم. پس از آن از یک عالم دینی در مورد این کارمان سؤال کردیم. وی گفت: برای کفّاره‌ی روزه حتماً باید طعام یا لباس پرداخت شود و من پس از وفات همسرم با اطعام مساکین دوباره کفّاره‌ی او را پرداخت نمودم تا دَینی بر گردنش نماند، حال سؤالم این است آیا در کفّاره‌ی روزه حتماً و لزوماً باید طعام و لباس به مسکین داده شود یا پرداخت پول هم کفایت می‌کند؟

جواب: الحمد لله والصلاه والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن تبع هداه

در جواب این برادر عزیزم می‌گویم که اصل در کفّاره‌ی روزه، اطعام(غذا دادن به فقیران) است نه کسوت(لباس پوشاندن بر مسکین) زیرا کسوت، کفّاره‌ی سوگند است که کفّاره‌ی آن اطعام یا لباس پوشاندنِ ده مسکین است؛ همان‌طور که در سوره‌ی مائده بدان تصریح شده است: «لا یُؤاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللّغْوِ فِی أیْمانِکُمْ ولکِنْ یُؤاخِذُکُمْ بِما عقّدْتُمُ الْأیْمان فکفّارتُهُ إِطْعامُ عشرهِ مساکِین مِنْ أوْسطِ ما تُطْعِمُون أهْلِیکُمْ أوْ کِسْوتُهُمْ أوْ تحْرِیرُ رقبهٍ فمنْ لمْ یجِدْ فصِیامُ ثلاثهِ أیّامٍ ذلِک کفّارهُ أیْمانِکُمْ إِذا حلفْتُمْ»(المائده:٨٩)؛ خدا شما را به سوگندهاى بیهوده‌‏تان مؤاخذه نمی‌‏کند ولى به سوگندهایى که از روى اراده مى‏خورید و مى‏شکنید شما را مؤاخذه مى‏کند و کفّاره‏‌اش خوراک دادن به ده بینواست از غذاهاى متوسّطى که به کسان خود می‌خورانید یا پوشانیدن آنان یا آزاد کردن بنده‌‏اى و کسى که هیچ‌یک از اینها را نیابد باید سه روز روزه بدارد این است کفّاره‌ی سوگندهاى شما وقتى که سوگند خوردید.

در مذهب حنفی پرداخت قیمت غذا برای زکات و فدیه و کفّاره اجازه داده شده است و ما نیز با تمسّک به این مذهب به جهت آسانگیری به حال مردم پرداخت مبلغ نقدی خوراک یا لباس را جایز می‌دانیم؛ علاوه بر این، پرداخت پول نقدی برای نیازمندان و فقرا نیز بهتر است زیرا گاهی فقیر خوراک نمی‌خواهد و بدان نیازی ندارد، برخی فقیهان اصرار می‌ورزند که حتماً باید یک صاع(٢۴٠٠ گرم) گندم یا جو به فقیر داده شود؛ در حالیکه شخص فقیر، نیازی به گندم وجو ندارد. به همین خاطر است که ما بر پرداخت قیمت نقدی فتوا می‌دهیم و همین را با مقاصد شریعت خداوندی همگام و موافق می‌دانیم؛ زیرا فقیر پول نقدی را گرفته و با آن هر نوع غذایی که بخواهد و یا هر چیز دیگری که احتیاج داشته باشد تهیّه می‌کند.

به هر حال اگر این برادر ارجمند، دوباره برگردد و برای فدیه‌ی همسرش فقیران را اطعام دهد، خداوند به او جزای خیر دهد، امّا اگر چنین نکرد پرداخت قیمت، کافی است.

لازم می‌دانم این نکته را هم تذکّر دهم که پرداخت قیمت یک صاع گندم یا جو به تنهایی، پولی نیست که خوراک یک انسان باشد و او را سیر نماید بلکه به نظر من براساس این فرموده‌ی خداوند: «مِنْ أوْسطِ ما تُطْعِمُون أهْلِیکُمْ»(المائده: ٨٩) از غذاهاى متوسّطى که به کسان خود مى‏خورانید. یا باید قیمت یک وعده غذا پرداخت شود، یعنی وعده‌ای که شامل نان، گوشت، سبزیجات و مقداری برنج و کمی هم شیرینی است. و این همان خوراک متوسّط برای انسان امروزی و مورد نظر قرآن است که بدان اشارت فرموده است و یا باید طعامی به این کیفیت تهیّه شود. الله اعلم

نویسنده: دکتر یوسف قرضاوی
ترجمه: مظهر نعمتی دزاوری