هیئت فتوای اهل سنت جنوب پیشگام در فقه نتیجه گرا
آوای سنت : فقه امام شافعی از ابتدای ورود اسلام تا قرن دهم هجری در زمره دو مذهب مطرح در ایران بوده است .
در جنوب ایران در منطقه فارس و لارستان مذهب امام شافعی صوفیان ، علماء و فقهای بزرگی را به جهان اسلام معرفی کرده است .
منهج فقهی در میان شافعی مذهبان جنوب ایران بطور سنتی برآمده از روش و منهج علمای بزرگی چون امام الحرمین عبدالملک بن عبدالله الجوینی و امام عبدالکریم الرافعی قزوینی و امام محمد غزالی طوسی و امام ابراهیم علی معروف به ابو اسحاق شیرازی و امام شهاب الدین احمد بن حسین اصفهانی ملقب به ابوشجاع اصفهانی و دیگر فقهای بزرگ اهل سنت ایران بوده است .
این فقیهان در زمان خود دارای شهرت جهانی بودند و پیروان بسیاری داشته اند. اما با گذر زمان و توسعه تمدن بشری نیاز به تغییر مبانی فقهی در مذهب امام شافعی , در کنار سایر مذاهب اسلامی احساس می شد .
بر همین اساس علمای بزرگ اهل سنت جنوب ایران ، با عبور از فقه و اجتهاد فردی و تشکیل هیئت فتوای اهل سنت جنوب ،دیدگاه های شخصی و پراکنده را در فقه به فتوای جمعی تبدیل کرده و این موجب شد عملا فقه تکلیف گرا جای خودرا به فقه نتیجه گرا بدهد .
این تحول بزرگ و تجربه نوین فقهی قریب به سه دهه زمان برده ، اما پس از گذر این دوران و مطالعه در مورد مکاتب فقهی معاصر ، امروزه در جنوب ایران اصول فقهی و علمی کمی متفاوتی با سایرنقاط جهان اسلام بر مدارس دینی اهل سنت حاکم است . این تفاوت ناشی از گذر از برخی مفاهیم بازدارنده تاریخی و تغییر معنای اجتهاد برمبنای توجه به تخصص و دانش های روز جامعه بشری است.
در نتیحه فقه سنتی در مذهب امام شافعی که مبتنی بر آموزش بر اساس تکرار دانش گذشتگان و غیر قابل گفتگو بودن نتایج این دانش بود جای خود را به فقه برآمده از احترام فقهی به فتاوای سایر مذاهب، خرد جمعی علما ، مشاوره با متخصصان و در نهایت نتیجه گرایی در مذهب و فقه داده است .
لذا امروزه دانش روز بشری و تخصص های علمی نقش مهمی در صدور فتوای هیئت فتوای اهل سنت جنوب ایران دارند .
با بررسی های بعمل آمده چنین تجربه ای هنوز دراکثر کشورهای اسلامی که در گذشته و امروز دارای مکاتب قوی فقهی بوده اند نیز دیده نمی شود .
لذا جای تعجب ندارد که در این کشورها بعضا فتواهایی صادر شود که با دانش اثبات شده و مسلم بشری در تضاد باشد .
مبنای تفکر حاکم بر هیئت فتوای اهل سنت جنوب این است که اصولا فقه هر زمان متعلق به همان زمان است و نباید تنها درحال تکرار گذشته بود ، پس توجه به نوگرایی و اعتماد به دانش بشری را باید به عنوان یک امر مسلم در صدور فتوا پذیرفت , و در نتیجه فقه نباید به محلی برای تضاد و نزاع میان علم و دین تبدیل شود .
بدیهی است که چنین نوآوری در فقه با مخالفت دیدگاه سنتی در فقه که مبتنی بر تکرار دانش گذشتگان و تقدس دادن به این دانش بود روبرو شود .
اما نتیجه گرا بودن فقه کمک می کند تا اعتماد عمومی بیشتری متوجه این بینش فقهی شود و شکاف فقه و علم که از چالش های امروزی دینداری است حل شود.
علماء عضو هیئت فتوای اهل سنت جنوب بصورت انتخابی و با رای گیری اعضاء و برای مدت مشخصی در این جایگاه قرار می گیرند . انتخاب افراد در مقام مرجعیت صدور فتوا امری دائمی نیست و تداوم آن بستگی به ارتقا دانش فقهی افراد در مقایسه با دیگران و البته انتخاب آنها از سوی دیگر علما دارد که این امر خود اقدامی بدیع و نوین در حوره مدیریت فقهی می باشد . این افراد موظفند به تمام پرسش های اساسی روز بر مبنای اصول فقه شافعی ، تجربه فقهی دیگر مذاهب و دانش و تخصص نوین بشری پاسخ دهند .
به نظر می آید این روش فقهی هیئت فتوای اهل سنت جنوب در آینده ای نه چندان دور مکاتب فقهی سایر سرزمین های اسلامی را تحت تاثیر قرار دهد و به الگویی برای رشد فقه نتیجه گرا و همگامی فقه با دانش نوین بشری در این سرزمینها تبدیل شود۰
نمونه عملی نتیجه گرایی فقه امام شافعی در جنوب کشور پیشگامی و تصمیم گیری به موقع از ابتدای شیوع بیماری کرونا در کشور بود که با تعطیلی نماز جمعه و بدنبال آن تعطیلی مساجد و نمازهای جماعت را همراه داشت .
بدنبال این تصمیم به تدریج فقهای کشورهای اسلامی اطراف نیز مبادرت به تعطیلی مساجد کردند.
مطلب ارسالی به آوای سنت
با تقدیم سلام و عرض ارادت.
۱. هرگاه شخصی به قصد قتل و بطورعمدی با آله کشنده به جان دیگری ضربه زند اما ضربه وارده منجر به قتل نگردد بلکه منتهی به جراحت شود؛ حکم آن در فقه حنفی چیست؟
بعلت عمدی بودن ضربه آیا از جراحت وارده در صورت توافر شرایط، آیا قصاص جاری می شود؟
۲. آیا در فقه حنفی مجازات برای شروع به قتل وجود دارد یا خیر؟
۳.در فقه حنفی در بین قصد مرتکب و نتیجه حاصله از عمل فاعل؛ مجازات کدام یک بالایش تطبیق می شود، نتیجه حاصله یا قصد مورد نظر فاعل؟
۴. از نظر علمای اهل سنت، و باالاخص مذهب امام ابوحنیفه رح، آیا جرایم مستوجب حد و قصاص به قراین و امارات قابل اثبات است یا خیر؟
احتراماً خواهشمندم تا با ذکر منبع راهنمایی فرمایید. چون جهت تحقیق دانشگاهی لازم دارم و باید ذکر منبع باشد. خداوندج همه شما را صحتمند داشته باشید.
با عرض حرمت
عبدالقدیر سروش دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی
برای راهزنان مجازات تعین شده، برای غیر راهزن و ظالم که در شهر درگیر می شود مجازات تعین شده
اما برای شروع کننده قتل جزایی فقهی نیست، چون جزا برای مباشرت و تسبب هست
اما سوره مائده ۳۳ برای راهزنان مجازات تعین شده (پنج حالت در ترجمه آیه گفته شده؛ برای رعب و وحشت که تعذیر دارد و حداقل آن زندان دارد، حالت دوم فقط مال می گیرد و اگر قبل از توبه گرفته شود دستش قطع می شود، سوم زخمی می کند یا مال نمی گیرد و آدم نمی کشد که در صورت گرفتن عین جراحت وجود داشته باشد همان قصاص مبالثت دارد در غیر این صورت دیه گرفته شود، چهارم مال می گیرد و زخمی می کند که دست راست و پای چپ قطع می شود، پنجم مال می گیرد و قتل می کند یا فقظ آدم می کشد که دست حاکم برای مجازات باز است)
اگر کسی به قصد کشت با آلت کشنده حمله کند و آن فرد نمیرد و تنها زخمی شود، زخم و جراحت دو حکم دارد (قانون کلی)
اگر مماثله ممکن باشد و کار عمدی صورت گرفته را بتوان انجام داد، مثلا دستش قطع کرده باشد، جانی را مثل ادم زحمی شده باید انجام داد مگر این که طرف او را عفو کند یا صلح کند
اگر عین جراحت ممکن نباشد، مثلا با چاقو به شکم او زده باشد که نتوان عین آن را قصاص کرد، دیه گرفته می شود
اما به سبب نا امنی قاضی احکامی مثل زندان را به همراه حالت قبلی، یعنی کنار قصاص و دیه می تواند مجازات کند
تکمله عمده الرعایه جلد ۴ ص ۱۰
اثبات حد و قصاص و جرایم با قراین اثبات نمی شود
وَالْأَصْلُ فِی اعْتِبَارِ الشُّبْهَهِ فِی هَذَا الْبَابِ الْحَدِیثُ الْمَشْهُورُ، وَهُوَ قَوْلُهُ – عَلَیْهِ الصَّلَاهُ وَالسَّلَامُ -: «ادْرَءُوا الْحُدُودَ بِالشُّبُهَاتِ»
کتاب : بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع ( علاء الدین الکاسانی ) جلد : ۷ صفحه : ۳۴