سوال : آیا اقدام سیدنا ابراهیم (علی نبینا و علیه الصلاه و سلام) جهت ذبح سیدنا اسماعیل (علیه السلام) یک کار «غیر اخلاقی» بوده است؟
? متاسفانه افرادی در فضای مجازی، بدون آنکه ادعای خود در زمینه ی غیر اخلاقی بودن این کار را ثابت نمایند، شروع کرده اند به تخریب سیدنا ابراهیم (ع)، پیامبری که تمام بشریت به جهت مبارزه با شرک و بت پرستی وام دار ایشان است. از جمله کانال های اسلام ستیزان…
?الف)
فیلسوفان و متکلمان در زمینه ی حسن و قبح اعمال، منبع اخلاق، رابطه ی بین دین و اخلاق و … مطالب زیادی نوشته اند که بررسی آن از حوصله ی این یادداشت خارج است و ان شاء الله در فرصت های دیگر به آن می پردازیم، و در این مطلب به صورت مختصر به دفاع از عمل اخلاقی سیدنا ابراهیم (ع) خواهیم پرداخت.
?ب)
قبل از هرچیز به آیات مربوطه مراجعه می نماییم (آیات را به دقت مطالعه بفرمایید):
?فبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِیمٍ ﴿١٠١﴾ فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَىٰ فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَىٰ ۚ قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ۖ سَتَجِدُنِی إِن شَاءَ اللَّـهُ مِنَ الصَّابِرِینَ ﴿١٠٢﴾ فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ ﴿١٠٣﴾ وَنَادَیْنَاهُ أَن یَا إِبْرَاهِیمُ ﴿١٠۴﴾ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا ۚ إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ﴿١٠۵﴾ إِنَّ هَـٰذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِینُ ﴿١٠۶﴾ وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ ﴿١٠٧﴾ وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ ﴿١٠٨﴾?
«ما او را به پسری بردبار و خردمند مژده دادیم. (۱۰۱) وقتی که (او متولّد شد و بزرگ گردید و) به سنّی رسید که بتواند با او به تلاش (در پی معاش) ایستد، ابراهیم بدو گفت: فرزندم! من در خواب چنان می‌بینم که باید تو را سر ببرم (و قربانیت کنم). بنگر نظرت چیست؟ گفت: ای پدر! کاری که به تو دستور داده می‌شود بکن. به خواست خدا مرا از زمره‌ی شکیبایان خواهی یافت. (۱۰۲) هنگامی که (پدر و پسر) هر دو تسلیم (فرمان خدا) شدند (و ابراهیم پسر را روی شنها دراز کشاند) و رخساره‌ی او را بر خاک انداخت. (۱۰۳) فریادش زدیم که: ای ابراهیم! (۱۰۴) تو خواب را راست دیدی و دانستی (و برابر فرمان آن عمل کردی و مأموریّت خود را به جای آوردی. دست نگهدار که در این آزمایش بزرگ موفّق شدی. بیش از این رنج تو و فرزندت را نمی‌خواهیم)، ما این گونه به نیکوکاران سزا و جزا می‌دهیم. (۱۰۵) این (آزمایش بزرگ که ذبح فرزند با دست پدر است) مسلّماً آزمایشی است که بیانگر (ایمان کامل و یقین صادق به خداوند هستی) است. (۱۰۶) ما قربانی بزرگ و ارزشمندی را فدا و بلاگردان او کردیم. (۱۰۷) و نام نیک او را در میان ملّتهای بعدی باقی گذاردیم (و اسوه‌ی آیندگان با ایمان و قدوه‌ی پاکبازان جهانش کردیم). (۱۰۸)»
?متاسفانه مخالفان دو نکته ی زیر را در نظر نمی گیرند:
?۱. این امر «فرمان الهی» بود:
▪️ببینید سیدنا اسماعیل (ع) به پدرش می فرماید، پدر کاری که به تو «دستور» داده شده را انجام بده(آیه ی ۱۰۲). طبعاً اگر شخصی به صورت خودسر این کار را انجام دهد کارش بی اخلاقی است، ولی وقتی خداوند فرمان داده؛ موضوع فرق می کند. (چرا فرق می کند؟ توضیح در قسمت «ج»)
?۲. این امر یک «آزمایش» بود:
▪️ناباوران طوری سخن می گویند، انگار خداوند هر روز این دستور را بندگانش می دهد و از آنها می خواهد به عنوان یک «امر وجوبی» فرزندان خود را ذبح کنند! در حالی که پروردگار توانا خود می فرماید این یک آزمایش بود(آیه ی ۱۰۶).
▪️البته همه ی ما مورد آزمایش قرار می گیریم و قرار نیست آزمایش های پروردگار را بی اخلاقی بنامیم(!)، شخصی تصادف می کند، شخصی دیگر یکی از عزیزانش را از دست می دهد، دیگری در معرض گناه قرار می گیرد و…
▪️طبعاً بندگان خالص خدا امتحان شان از افراد معمولی سخت تر است، این تفاوتِ شدّتِ آزمایش ها در دنیای عادی هم وجود دارد، مثلا آزمون دکتری از آزمون کارشناسی ارشد سخت تر است (چون متقاضیان دکتری، علم بیشتری دارند) یا آزمون گواهینامه ی پایه ی ۱ از آزمون گواهینامه ی پایه ی ۲ سخت تر است (چون متقاضیان پایه ی ۱ مهارت بیشتری دارند) و…
▪️حال آزمایش حضرت ابراهیم (علیه السلام) این بت شکن عظیم، طبعا با انسانهای دیگر تفاوت دارد.
?نکته:
▪️حتی اگر خداوند متعال در این آیات از آزمایش سخن نمی گفت، باز هم به دلیل آن ندای آسمانی که فرمود دست نگه دار… «امتحان بودنِ» این دستور مشخص می شود. کافیست کمی در آیات شریفه تامل نماییم. اگر آزمایش نمی بود چرا پروردگار جلو آن را می گرفت؟
لذا به این نتیجه می رسیم، خداوند منظورش آزمایش سیدنا ابراهیم (علی نبینا و علیه صلات و سلام) بوده است، نه کشتن و ذبح سیدنا اسماعیل (علی نبینا و علیه صلات و سلام) . به این خاطر آیه ی (۱۰۳) به تسلیم شدن حضرت ابراهیم نیز اشاره می فرماید…
?ج)
▪️پس جمع بندی صورت پذیرفته تا اینجا این است که:
این امر به فرمان پروردگار انجام شده و به جای اینکه بپرسیم «عمل ابراهیم (ع)» اخلاقی بوده یا خیر؟ باید بپرسیم آیا «فرمان پروردگار» اخلاقی بوده است یا خیر؟
▪️در پاسخ می گوییم بله همه ی فرمان های پروردگار اخلاقی هستند، زیرا هر فرمانی که صادر بفرماید، از منبعِ «نامتناهی» و «لایزالِ» «علم» و «حکمتِ» ایشان سرچشمه می گیرد، یعنی علم و حکمت خداوند بی نهایت است و هیچ ضعفی به آن راه ندارد و راه نخواهد یافت…، طبعاً خروجی این صفات؛ اخلاقی بودن ِهمه ی سخنها و فرمان های پروردگار متعال (سبحانه و تعالی) خواهد بود.
▪️اگر کسی بگوید فرمان خداوند غیر اخلاقی بوده، یعنی نسبت دادن ضعف به این ذات مطلق، و با وجود ضعف از درجه ی خدایی ساقط می شود. لذا ما قبلا با اثبات های عقلانی، مطلق بودن ذات پروردگار را پذیرفته ایم و اکنون در مورد خروجی آن سخن می گوییم و اگر کسی مشکلی دارد باید دوباره با او به مبحث مطلق بودن صفات الهی بازگشت، سپس با او در خانه های دیگر گفت و گو قرار بگیریم.
?یک نکته ی مهم:
▪️کسی می تواند به اوامر خداوند بگوید نادرست و غیر اخلاقی، که اولا علمش در حدی باشد که تمام حکمت های «پیدا» و «پنهانِ» دستورات خداوند را بداند و ثانیاً یک اشتباه بیابد و آگاهانه چنین عیبی را مطرح نماید… ، ولی آیا در سراسر کره ی زمین و در کل کائنات (به جز ذاتی که از طریق فرستادگانش، خود را به ما معرفی نموده،) کس دیگری را سراغ دارید که از چنین علم و اوصافی برخوردار باشد؟ (مسلماً خیر).
▪️پس اگر پروسه ی ایمان شکل گرفت و ثابت شود امری از جانب خدا آمده، لازم است فرد مومن به دنبال کسب حکمت و آگاهی برود، اگر آن را یافت که الحمدلله ولی اگر نیافت باید مانند ابراهیم (ع) سمعما و اطعنا بگوید، نه اینکه عقل محدود و ناقص خود را جهت بررسی کارهای خداوند به عنوان سنجش و معیار (!) قرار دهد و چیزی که با عقل ناقص خودش نگنجید را به عنوان اشکال خداوند تلقی نماید!
▪️و اگر هم ایمان شکل نگرفته بود، لازم است ابتدا از ایمان سخن بگوییم سپس سراغ نتایج آن برویم… (اینکه فرد ناباور هنوز خدا را قبول نکرده! به او بگوییم به حکمت و زوایای پنهانِ قضایا دل بسپار! کمی غیر منطقی جلوه می نماید)
?در باب حکمت ها می توان گفت:
▪️کار سیدنا ابراهیم (ع) ایثار بود، عبور از تمام تعلقات دنیایی و حرکت به سمت معنویات…
▪️کسی از ما نخواسته فرزند خود را ذبح نماییم، ولی آیا از حضرت ابراهیم (ع) فقط این نکته را یاد گرفته ایم که از محبت های (آن هم) کاذب و غیر شرعی(شبهات، شهوات، اموال نامشروع و…) دست برداریم و دل به خدا و آموزه های دین او بسپاریم؟
▪️حضرت ابراهیم (ع) حاضر شد از “همه چیز” دست بردارد برای ایمانش… فقط چون خدا فرموده بود…
آیا ما حاضریم از “امور بی ارزش” دست برداریم؟
?د)
▪️اسلام ستیزان هم حق ندارند، این عمل و حکمت بزرگ را با حرکاتِ افراد افراطی مقایسه نمایند و بگویند آنها بخاطر کار حضرت ابراهیم انسانهای بیگناه را می کشند! چون سیدنا ابراهیم ابتدا از نفسِ خود عبور کرد، پس از آن جهت ذبح پسرش اقدام نمود… عمل ایشان یک تزکیه ی عظیم بود و با میدان جنگ تفاوت دارد.
▪️طبعا کشتن دشمن در میدان جنگ (به شرطی که جنگ مشروع باشد(یا دفاعی باشد یا از بین بردن ظلم در مقابل دشمن حربی))، یک امر غیر اخلاقی نیست، و هر کسی از خود دفاع می نماید. اما همانگونه که ذکر شد این موضوع ربطی به واقعه ی حضرت ابراهیم (علیه السلام) ندارد.
?یا الله ما را با انبیای الهی محشور بفرما
و توفیقی عطا کن، همراه با رسول اکرم (صلی الله علیه و السلم) به دیدارِ سیدنا ابراهیم (علیه السلام) برویم…
?اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِید ، اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آل مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِید.
?به قلم: دکتر مراد یوسفی
