مورخ بزرگ: امام ذهبی رحمه الله
آوای سنت : امام ذهبی رحمه الله یکی از مشهورترین امامان، حافظان، ومورخین بودند که ابو عبد الله محمد بن احمد بن عثمان بن قایماز ذهبی نام داشتند.
در سال ۶۷۳هجری چشم به جهان گشودند.
پدر بزرگوارشان شهاب الدین احمد بن عثمان بود که شغلش طلا سازی بود تا جایی که ماهر در آن کار شده بود به همین دلیل در بین مردم مشهور به ذهبی بود.
صفدی درباره ی پدر ذهبی چنین می گوید: (در ساخت طلا مهارت بسیار بالایی داشت تا جایی که طلا در دستش به مانند شعله ای از آتش بود)[۱].
امام ذهبی رحمه الله دانش فراوانی به علوم شرعی داشت از عقیده و فقه گرفته تا حدیث و قراءات و اصول البته بر اساس منهج سلف صالح.
ایشان یکی از بزرگترین عالمان عصرش در حلال و حرام، امام در حدیث و علوم آن، کارشناس آگاه، وخبیر در علم تراجم روات وتاریخ بودند. و مهم تر از آن پایبند به سنت و مشدد بر اهل بدعت، ثابت بر حق بودند.
شیوخ امام ذهبی رحمه الله:
امام سبکی رحمه الله می فرماید: (ابو زکریا بن الصیرفی، و ابن ابی الخیر، والقطب ابن ابی عصرون، وقاسم بن اربلی از جمله عالمانی بودند که به امام ذهبی اجازه دادند.
وی در سن هجده سالگی به دنبال کسب علم حدیث رفت تا اینکه در دمشق از عمر بن القواس، و احمد بن هبه الله بن عساکر، ویوسف احمد الغسولی و غیره علم حدیث را فرا گرفت.
و در بعلبک از عبد الخالق بن علوان و زینب بنت عمر بن کندی و غیره آموخت.
و در مصر علم را از ابرقوهی، وعیسی بن عبد المنعم بن شهاب، وشیخ الاسلام ابن دقیق العید، وحافظ ابی محمد الدمیاطی، وابی العباس بن الظاهری وغیره فرا گرفت.
و از جمله افرادی که در اسکندریه علم آموخت: ابی الحسن علی بن احمد الغرافی، و ابی الحسن یحیی بن احمد بن الصواف بودند. و در مکه توزری، در حلب سنقر الزینی، ودر نابلس از عماد بن بدران و غیره از شیوخ وی بودند. و بسیاری از شیوخ دیگر که نمی توان همه ی آنها را نام برد)[۲]. و از مشهور ترین شیوخ ایشان شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله بودند.
تلامیذ امام ذهبی:
امام سبکی[۳] درباه ی تلامیذ امام ذهبی رحمه الله چنین می فرماید: جماعت بسیار بزرگی از وی علم را فرا گرفته اند، از جمله:
۱ـ حافظ عماد الدین إسماعیل بن عمر بن کثیر، صاحب تفسیر.
۲ـ حافظ زین الدین عبد الرحمن بن الحسن بن محمد السلامی.
۳ـ صلاح الدین خلیل بن أبیک الصفدی.
۴ـ شمس الدین أبو المحاسن، محمد بن علی بن الحسن الحسینی، الدمشقی.
۵ـ تاج الدین أبو نصر، عبد الوهاب بن علی السبکی.
رأی علما درباره ی امام ذهبی رحمه الله:
بسیاری از علما امام ذهبی را ستوده و مورد تجلیل قرار داده اند، از جمله:
امام ابن ناصر الدین دمشقی رحمه الله؛ که درباره ی ایشان چنین می فرماید: (شیخ، امام، حافظ بزرگوار شام ومورخ اسلام، خبیر محدثین، امام در علم جرح و تعدیل: شمس الدین ابو عبد الله محمد بن احمد بن عثمان ترکمانی الفارقی الاصل دمشقی ابن ذهبی شافعی. وی نزد تقریبا ۱۳۰۰ عالم علم شرعی را آموخت؛ تا جایی که وی آیه ای در نقد رجال، عمدتا در جرح و تعدیل، عالم در مسائل اصول و فروع، امام در قراءات، آگاه به مذاهب ائمه و ارباب سخن و استوار بر سنت و سلف بود)[۴].
و امام ابن کثیر رحمه الله درباره ی ایشان چنین فرموده: (شیخ، حافظ بزرگ، مورخ اسلام، شیخ محدثین: شمس الدین ابو عبد الله ذهبی، که شیوح حدیث و حفاظ آن به وی خاتمه می باید، رحمه الله)[۵].
و امام السبکی رحمه الله می فرماید: (اما استادمان ابو عبد الله: وی بصیرت و بینشی بود که نظیر و مانند نداشت، و مانند گنجینه ای بود که در هنگام مشکلات به وی مراجعه می شد. امام عصرش و طلای زمانش، و شیخ جرح و تعدیل به شمار می آمد)[۶].
و از حافظ ابن حجر رحمه الله حکایت شده که فرمود: (آب زمزم را نوشیدم و دعا کردم تا به مرتبه ی امام ذهبی در حفظ برسم)[۷].
مؤلفات امام ذهبی رحمه الله:
۱ـ میزان الاعتدال.
۲ـ سیر أعلام النبلاء.
۳ـ تاریخ الإسلام.
۴ـ الکاشف.
۵ـ المغنی.
۶ـ مختصر سنَن الْبَیْهَقِیّ.
۷ـ طبقات الْحفاظ.
۸ـ طبقات الْقُرَّاء.
۹ـ التجرید فِی أَسمَاء الصَّحَابَه.
۱۰ـ تلخیص المستدرک.
۱۱ـ مختصر تهذیب الکمال.
۱۲ـ مختصر تَارِیخ نیسابور.
۱۳ـ مختصر ذیل ابْن الدبیثی.
۱۴ـ مختصر الْمحلی.
۱۵ـ مختصر الزهد.
۱۶ـ مختصر الضعفاء.
و بسیاری از کتاب های دیگر.
عقیده امام ذهبی رحمه الله:
ایشان پایبند عقیده اهل سنت و جماعت بودند، و به آن نیز دیگران را دعوت می دادند و مؤلفاتی در این باره نیز نوشته بودند از جمله:
۱ـ کتاب: (العلو).
۲ـ کتاب: (العرش).
۳ـ کتاب: (الأربعین فی صفات رب العالمین).
۴ـ کتاب: (رساله التمسک بالسنن والتحذیر من البدع وغیرها).
وفات امام ذهبی رحمه الله:
این امام و حافظ بزرگوار در شب دو شنبه سوم ذی القعده در سال ۷۴۸ هجری دار فانی را وداع گفتند و فردای آن روز در مقبره (باب الصغیر) در شهر دمشق دفن شدند. رحمه الله تعالی.
