آوای سنت : کم کم می‌رویم به استقبال ماه ذوالحجه. دهه دوم ذوالقعده رو به پایان است و به زودی مقدم ذوالحجه را گرامی می‌داریم. اگرچه هنوز پرداختن به این موضوع زود به نظر می‌رسد ولی از جهت اینکه باید برای آن آمادگی گرفت، وقت آن همین اکنون است.
ذی حجه (صاحب حج) را از آن جهت ذی حجه می‌گوید که دارای حج است. یگانه ماهی است که آیین با شکوه و عبادت ویژه و مهم حج در آن ادا می‌گردد.
ذی حجه آخرین ماه سال قمری است، زیرا بعد از آن، ماه محرم شروع می‌شود که اولین ماه سال قمری می‌باشد. ذی حجه نیز از جمله ماه‌های حرام به شمار می‌رود، ماه های حرام ماه‌های ویژه‌ای هستند که به جهت حُرمتی که در آن‌ها نسبت به بعضی از اعمال از جمله جنگ‌ها و ویرانی‌ها وجود دارد دارای ویژگی خاصی است. این ویژگی از جهت عبادات خاصی که باید در آن ها انجام شود نیز برجسته است.
از میان شب‌ها و روزهای ذی حجه، ده روز اول آن حایز اهمیت فراوان است. البته اهمیت این ماه تا آخر باقی است، زیرا حاجیان ناچارند حد اقل تا دوازدهم این ماه و حد اکثر تا سیزدهم این ماه را در منی مبیت کنند و شب بگذرانند. بعد از آن هم مجبورند تا فراهم شدن ترتیبات سفرشان به کشورهاشان و یا به جهت زیارت مدینه بعضاً تا آخر ماه را در مکه یا مدینه بمانند، طبیعی است قسمتی از آیین حج که عبارت از طواف وداع می‌باشد، در آخرین روزهای اقامت حاجی در مکه به انجام می‌رسد و با آن این آیین تمام می‌گردد. طواف وداع قطعاً که در دهه دوم صورت می‌گیرد و امکان این نیز وجود دارد که تا دهه سوم بر حسب موعد سفر حاجی به تأخیر افتد.
ده روز اول ذی حجه اهمیت تاریخی نیز دارد: این همان ده روزی است که خدای تبارک و تعالی آن را بر سی روز میقاتگاه موسی (ع) افزود و از اثر آن این میقاتگاه چهل شبانه روز گردید. صوفیان و عارفان این چهل شبانه روز را برای خود به عنوان چهل روز ویژه برای عبادت اختصاص می‌دهند و بر آن نام چله را می‌گذارند. البته چله نشینی عارفان و صوفیان مخصوص ماه ذی حجه نیست بلکه برای همه ماه‌ها است.
برخی از حوادث تاریخی مهم نیز در این ماه اتفاق افتاده است، از جمله:
– مراسم با شکوه حجه الوداع در این ماه به انجام رسیده است. این اولین و آخرین حج حضرت رسول معظم اسلام (ص) است که با معیت ده‌ها هزار تن از اصحاب و یاران این مراسم را بر جای آوردند.
– در مراسم حجه الوداع خطبه معروف و مشهور حضرت رسول (ص) ایراد گردید که حاوی مطالب بسیار مهم و ارزشمندی است و هم حاوی اشاراتی بر قرب رحیل حضرت‌شان به سوی رفیق اعلی است و از این جهت به نام حجت الوداع مسمی شده است.
– در این ماه بنا بر روایاتی سیدنا عمر بن الخطاب (رض) خلیفه دوم مسلمین و سیدنا عثمان بن عفان (رض) به شهادت رسیدند. قولی هم وجود دارد که عمر فاروق (رض) در اول ماه محرم شهید شدند، البته سوء قصدی که به جان شان صورت گرفت در این ماه بوده است.
– ده روز اول این ماه را سیدنا موسی (ع) در یک دوره چهل روزه به مناجات پروردگار خود مشغول بوده‌اند.
– عید با شکوه قربان نیز در این ماه قرار دارد. در این عید که مخصوص قربانی است، مردم به منظور کمک به فقرا و نیازمندان و به جهت خشنودی حضرت حق قربانی می‌کنند و گوشت آن‌را در میان فقرا توزیع می‌نمایند.
فضایل این ماه:
فضایل این ماه بسیار است. در فضیلت این ماه به خصوص ده روز اول آن هم آیات قرآنی وجود دارد و هم احادیث نبوی. اینک برخی از آیات:
– خدای تبارک و تعالی فرمود:
«وَالْفَجْرِ{۱} وَلَیَالٍ عَشْرٍ{۲} وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ{۳} وَاللَّیْلِ إِذَا یَسْرِ{۴} هَلْ فِی ذَلِکَ قَسَمٌ لِّذِی حِجْرٍ{۵}»
(قسم به صبح و شب‌های دهگانه، قسم به زوج و فرد و شب آن‌گاه که سپری شود، آیا در این برای خردمند نیاز به سوگند است؟)
اکثر مفسران اعتقاد بر این دارند که منظور از شب‌های دهگانه، همان شب‌های اول ماه مبارک ذی حجه است.
– خداوند جل و علا فرمود:
«لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَهِ الْأَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ» [الحج، ۲۸] (تا که شاهد منافعی باشند و نام خدا را در روزهای مشخص بر چهارپایانی که به آن‌را روز داده ببرند، پس از آن بخورید و به درمانده مستمند بخورانید).
منظور از ایام معدود یا روزهای مشخص همان روزهای نیمه اول ماه مبارک ذی حجه به خصوص پنج روز حج است.
و این‌هم برخی از احادیث:
– پیامبر (ص) فرمود:
«هیچ ایامی نیست که در آن نزد الله سبحانه و تعالی عمل صالح محبوبتر از این ایام باشد. گفتند و نه جهاد فی سبیل الله؟ فرمود: و نه جهاد فی سبیل الله مگر شخصی که با جان و مال خود بیرون شود و هیچ کدام را بر نگرداند».
– «هیچ ایامی نیست که عمل صالح در آن محبوبتر از این ایام دهگانه باشد، پس در آن‌ها بسیار تهلیل [لا اله الا الله]، تکبیر [الله اکبر] و تحمید [الحمد لله] بگویید». (رواه احمد)
ابن حجر عسقلانی می‌گوید: این ماهی است که در آن مجموعه‌یی از عبادات جمع شده اند: نماز، روزه، صدقه و حج که در هیچ مناسبت دیگری نیست.
پس باید در این ماه زنّار بر میان بست و آماده عروج به سوی آسمان گردید، عروجی که با نماز، روزه، صدقه، تکبیر، تهلیل، تسبیح و قربانی و سایر عبادات صورت می‌گیرد.
