توضیحی پیرامون آیه ۷ سوره ضحی

آوای سنت :  آیه ۷ سوره ضحی را تفسیر کنید:

وَوَجَدَکَ ضَالًّا فَهَدَى
تو را سرگشته یافت پس هدایت کرد (فولادوند)

آیا این جا اشاره به پیامبر (صلی الله علیه و سلم) هست ؟ منظور از ضلالت و گمراهی پیش از بعثت است یا چیز دیگریست؟

پاسخ :

وَوَجَدَکَ ضَالًّا فَهَدَىٰ . یعنی ، و تو را (راه نا یافته و) سرگشته یافت, پس هدایت کرد.

منظور چیست ؟

تفسیر نور : و تو را سرگشته و حیران (در میان شرکِ بت‌پرستان و یهودیان و مسیحیان، کفر کافران، فسق و فجور فاسقان و فاجران، ظلم و زور قلدران، کشت و کشتار قبائل به فرمان جاهلان، و خرافه‌پرستی اینان و آنان) نیافت و (در پرتوِ وحی آسمانی به یکتاپرستی یزدانی) رهنمودت کرد.

پیغمبر قبل از نبوّت، دریای موّاج کفر و شرک و ظلم و فسق و جهل و خرافات محیط را می‌دید و غرق‌شدگان در آن را نظاره می‌کرد، امّا راه به جائی نمی‌برد. نمی‌دانست چگونه خالق جهان را بپرستد و بدو نزدیک بشود، و از بارگاه یزدان نضلالت و گمراجات مردمان را بطلبد. به غار حراء پناه می‌برد و شبها و شبها با خود خلوت می‌کرد و سرگشته در تفکّرات و حیرت‌زده از مشاهده اوضاع به دنبال نجات می‌گشت، تا در دل غار حراء نور وحی پرتو افکند و او را به حق رهنمود کرد .

معنی (ضَالًّا)  چیست ؟

ضَالًّا به معنی غافلا است یعنی پیش از این غافل بودی. چنانچه در آیه (۵۲طه) قَالَ عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی فِی کِتَابٍ ۖ لَّا یَضِلُّ رَبِّی وَلَا یَنسَى. (یضل) به معنی غفلت آمده است.

و همین واژه غفلت را الله جل جلاله برای حضرت رسول در آیه ۳ سوره یوسف بکار می برند (وَإِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِینَ). به این معناست که پیش از این تو ای پیامبر، قرآن و شریعت را بلد نبودی و این الله بود که ترا به این دو رهنمون فرمود. و این مطلب را قرآن کریم در آیه ۵۲ سوره میارکه “شوری” تصریح می کند (مَا کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَلَا الْإِیمَانُ) تو (پیش از این) نمی دانستی کتاب وایمان چیست.

دیدگاه علما و صاحب نظران در این باره :

هر چندگفته شده است که منظور از (ضالا) به معنی کفر است ولی جمهور علما معتقدند که حضرت رسول علیه السلام قبل از نبوت حتی یک لحظه هم کفر نورزیده است و از جایگاه ایشان بعید است. چنانچه آیه ۲ سوره مبارکه نجم همین موضوع را تصریح می فرماید : ما ضل صاحبکم وما غوى . یعنی ، یار شما (محمد) گمراه نشده و راه را گم نکرده است .

افزون بر پاسخ های بالا توجیهات دیگری برای (ضَالًّا) نیز ذکر کرده اند :

۱- مراد از (ضَالًّا)  مفقود شدن آنحضرت از حلیمه سعدیه مادر شیرده ایشان است که سپس خداوند پیدایش کرد.

۲- توجیه دوم حدیثی است از خود حضرت رسول که فرموده است : ضللت عن جدی عبد المطلب وأنا صبی ضائع ، کاد الجوع یقتلنی ، فهدانی الله. یعنی، از پیش جدم عبدالمطلب گم شدم زمانی که کودک ضعیفی بودم و نزدیک بود گرسنگی مرا بکشد آنگاه خداوند ما را راهیاب نمود.

۳- آنحضرت به معیت غلام خدیجه بسوی شام خارج شد افسار شتر دست کافری بود و راه را عمدا اشتباه رفت تا گم شدند، آنگاه خداوند حضرت جبرائیل را به شکل انسانی فرستاد و قافله را به آنها نشان داد.

۴- مراد از وَوَجَدَکَ ضَالّا ، أی وجد قومک ضالا ، یعنی اشاره به قبیله حضرت رسول دارد ولی خود آنحضرت را خطاب قرار داده است.

۵- مراد از (ضَالًّا) سرگردانی از قبله بود که حضرت رسول علیه السلام همواره آرزو می کرد که کعبه بعنوان قبله تعیین شود، چنانچه قرآن فرموده است: فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضَاهَا ،  اکنون تو را به (سوی) قبله ای که به آن خشنود شوی باز می گردانیم.

۶- در بدو رسالت و نزول جبرائیل، آنحضرت شناختی نسبت به او نداشت و احساس خوف می کرد سپس خداوند او را رهنمون فرمود.

۷- توجیه دیگر اینکه، با ساز و کار تجارت آشنا نبودی تا اینکه خداوند ترا راهنمایی کرد و توانستی سود کسب کنی.

۸- ضعیف در میان قبیله خود بودی که همواره اذیت و آزار می رساندند شما را تا اینکه الله جل جلاله شما را قوی گردانید.

۹- در شب معراج ضالُ بودی که راه را نمی یافتی و خداوند راه را نشانت داد.

۱۰- مراد از آن نسیان است که الله تعالی او را از آن مصون داشت.

مفسر ابو حیان اندلس در تفسیر البحر المحیط می گوید:

مراد از ضالُا نمی تواند به معنی آن گمراهی باشد که در مقابل هدایت است چرا که انبیاء معصوم هستند.

عبد الله بن أحمد نسفی صاحب تفسیر ، مدارک التنزیل وحقائق التأویل می گوید:

مراد از وَوَجَدَکَ ضَالاًّ ، به معنی نداشتن دانش و نا آگاه بودن به مسائل شرعی است.

بر اساس نظریات مفسرین نتیجه می گیریم که مراد از (ضَالاًّ) گمراهی و کفر نیست چرا که تمامی پیامبران چه قبل از نبوت و چه بعد از نبوت معصوم بوده اند . و حضرت رسول علیه السلام قبل نزول قرآن بر ایمان و توحید بوده است ، ظاهرا می تواند عدم آشنایی به احکام دین درست باشد.

والله اعلم