آوای سنت : نعمت رمضان، نعمت بزرگی است که قدر آن زمانی دانسته می‌شود که توجه ویژه‌ای از جانب مؤمنان نسبت به آن مبذول شود. شاید کسی با خود بگوید که در این ماه روزه می‌گیریم، تراویح می‌خوانیم و سعی مان را می‌کنیم تا روزه خوبی داشته باشیم، دیگر چه کاری باید انجام دهیم؟
در پاسخ می‌گوییم که وظیفه ما در قبال رمضان در این روزه داری و تراویح خوانی تمام نمی‌شود، بلکه در کنار آن باید سعی و تلاش کنیم تا رمضان را “اقامه” کنیم.
طبیعی است که میان اداء و اقامه تفاوت زیادی است. اداء می‌شود شکلی و ظاهری و عادی باشد، اما اقامه با انجام شکلیات صورت نمی‌گیرد، بلکه در کنار آن، مواصفات و شروط دیگری نیز لازم است که باید مد نظر باشد تا مفهوم حقیقی و واقعی اقامه تحقق پیدا کند.
اصل در اقامه رمضان حدیث پیامبر اکرم (ص) است که در کتاب‌های معتمد حدیثی روایت شده، و هیچ شکی در صحت آن وجود ندارد. در این حدیث آمده است که راوی حدیث ابی سلمه (رض) از رسول الله (ص) روایت نموده که ایشان همواره بر قیام رمضان امر می‌کرد و می‌فرمود:
«مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (صحیح ابن خزیمه، ج۲ ص۱۰۵۳)
(هر کس رمضان را از روی ایمان‌داری و حساب شده بر پا دارد، تمام گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود).
در روایت دیگری از ابی هریره (رض) آمده است که رسول گرامی اسلام بدون این‌که امر عزیمتی یعنی وجوبی نمایند، مؤمنان را ترغیب به برپای رمضان می‌کردند و می‌فرمودند:
«مَنْ قامَ رمضانَ إیماناً واحتساباً غُفِرَ له ما تَقَدَمَ من ذَنْبه» (ابوداود، ج۲ ص ۵۲۲)
(هر کس رمضان را از روی ایمان‌داری و حساب شده برپا دارد، تمام گناهانش بخشیده شده است).
بر اساس این روایت ابی هریره در سنن ابی داود، مسأله برپا داری رمضان در زمان خلافت ابی بکر صدیق (رض) و سال‌های اول خلافت عمر فاروق (رض) نیز ادامه داشته است. گویا که بعداً این مسأله کم کم رنگ باخته است.
به هر حال هر مسلمانی که می‌خواهد از برکات و فیوضات این ماه بهره‌مند گردد، باید آن‌را اقامه نماید. اقامه رمضان طوری که گفتیم تنها با روزه‌داری و ادای نماز تراویح به انجام نمی‌رسد، بلکه در کنار این دو، باید انسان مسلمان حس رمضانی را در تمام امور زندگی خود ایجاد نماید. این حس باید تبدیل به فرهنگ شود و انسان مسلمان رمضان را تبدیل به فرهنگ نماید، چنان‌که در بسیاری از کشورهای اسلامی چنین شده، و اکنون با رمضان طوری تعامل می‌شود که گویا یک فرهنگ با ثبات و با ارزش است.
در اقامه درست رمضان، اخلاق جایگاه ویژه دارد. شخص روزه‌دار تلاش می‌کند اخلاق رمضانی را در تمام حرکات و سکنات خود تبارز دهد. مسأله اخلاق رمضانی را در مبحثی دیگر طی روزهای آتی شرح خواهیم کرد.
در اقامه رمضان به بُعد معنوی رمضان بیشتر توجه می‌شود. در این شکی نباید داشت که یکی از اهداف ایجاد رمضان طوری که از آیه فرضیت روزه دانسته می‌شود، رسیدن به مرحله تقوا و پرهیزگاری است. این امر نشان می‌دهد که بُعد معنوی روزه که رسیدن به تقوا و پرهیزگاری است، بسیار برجسته می‌باشد. حالا اگر کسی می خواهد واقعاً به این درجه و مرتبه برسد باید سعی و تلاش کند تا رمضان را به خوبی برپا دارد.
در اقامه رمضان سایر برنامه‌های رمضان حایز اهمیتند. در مطالب گذشته گفتیم که رمضان مجموعه‌ای از برنامه‌هاست. برنامه افطار، برنامه سحری، برنامه تراویح، برنامه اعتکاف، برنامه احیای شب قدر، برنامه تلاوت قرآن و سایر برنامه‌ها. این در حالی است که روزه یک بخشی از این برنامه‌هاست، البته بخش مهم و اساسی و بلکه بدنه اصلی رمضان که قوام و وجود رمضان موقوف بر آن است.
اقامه رمضان ایجاب آن را دارد تا به همه این برنامه‌ها توجه شود. تراویح ادا گردد، افطار در موعد مقرر صرف گردد، سحری که خیلی اهمیت و ثواب دارد در وقت خودش تناول گردد، قرآن کریم کما حقه تلاوت گردد و در حین تلاوت در آن تأمل و تدبر صورت گیرد، در صورت امکان شخص روزه‌دار در دهه اخیر به اعتکاف بنشیند و از این طریق با خدای خود راز و نیاز نماید، و هرگاه شب قدر فرا رسد تلاش نماید این شب را با انواع و اقسام عبادات، اوراد و اذکار و طاعات به صبح برساند، و از خدای خود طالب مغفرت گردد، و حمد و سپاس او را در این شب بر جای آورد.
کسی که این کارها را در رمضان انجام می‌دهد، در واقع رمضان را اقامه نموده، تا حدی زیادی حقوق این ماه مبارک را رعایت کرده است. چنین شخصی می‌تواند منتظر فیوضات و برکات مادی و معنوی این ماه در زندگی خود باشد. چنان‌که تأثیرات اخروی این عبادت بزرگ را نیز نباید نادیده گرفت، با توجه به این‌که روزه ماه مبارک رمضان از جمله ارکان مهم اسلام و از فرایضی بزرگ الهی است.
نتیجه سخن این‌که “اداء” بروز شکلیات رمضان و روزه است، اما “اقامه” بخشیدن روح به تمام اعمال صالح و نیکی است که معمولاً در رمضان به انجام می‌رسند، و ما آن‌گونه که مأمور انجام شکلیات روزه هستیم، همچنان مأمور روح بخشی به تمام اعمالی هستیم که در این ماه به انجام می‌رسد. روح رمضانی و روزه و تعبد و ریاضت برخاسته از این رکن رکین اسلام باید در تمام بخش‌های روزه و اعمال مربوط به آن تبارز یابد تا بشود ادعا کنیم که رمضان را اقامه نموده و در نتیجه مستوجب ثواب و پاداشی بشویم که در حدیث مذکور که به نام حدیث اقامه رمضان باید مسمی شود، بیان شده و عبارت از بخشوده شدن تمام گناهان گذشته انسان است.
