حکم برگزاری کلاس و جلسات خواهران در مساجد

آوای سنت :  حکم برگزاری کلاس و جلسات خواهران در مساجد.

استفتاء:۱- این گفته که از سقف مسجد تا آسمان و از کف مسجد تا زیر زمین حکم مسجد را دارد قول صحیحی است یا خیر؟ ۲- آیا تعلیم و آموزش کتاب های درسی مدارس دولتی مثل: ریاضی، انگلیسی، شیمی و غیره، و یا برگزاری کلاس های آموزشی مثل: خیاطی، گلدوزی، آشپزی و… در مسجد جائز است ؟ ۳- برگزاری کلاس های سخنرانی برای زنان در مسجد چه حکمی دارد؟ ۴- حضور زنان در نماز جمعه چه حکمی دارد وآیا جلساتی را که خواهران درماه مبارک رمضان در محور دورقرآن وآموزش روخوانی، و تعالیم علوم دینی که شامل احکامات روزه، اعتکاف،عیدسعیدفطر، سیرت و غیره است در مسجد برگزار می کنند بدعت است؟
. مستفتی: خ، مظلوم

«الجواب باسم ملهم الصدق والصواب»
۱) بله صحیح می باشد، آن قسمت از مسجد که هدف ساختن آن نماز و عبادات است، از حصه بالایی تا آسمان و از قسمت پایین تا تحت الثری در حکم مسجد محسوب می گردد. ۲) مساجد جای تذکیر وعبادت است«وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا» برگزاری کلاس های مذکور برخلاف اهداف بنای مسجداست و جایز نیست.
۳) برگزاری برنامه های وعظ وسخنرانی برای خانم ها با رعایت احکام وشرایط در مسجد بلامانع می باشد، درصحیح بخاری حدیث شماره۹۸ ذکر شده است که پیامبر(صلی الله علیه وسلم) برای زنان موعظه می کردند و به آنها مسایل دینی راآموزش می دادند، ترجمه حدیث:سلیمان بن حرب از شعبه، ایوب وعطاء روایت کرد وگفت: از ابن عباس شنیدم که گفت: پیامبر( صلی الله علیه وسلم) را گواه می گیرم براین که: رسول الله آمد بلال نیز با او بود و گمان کرد موعظه اش را به گوش زنان نرسانده است؛ لذا، آنان را موعظه کرد و به آنها امر کرد که صدقه بدهند. برخی زنان گوشواره و انگشتری خود را می انداختند و بلال آنها را در گوشه لباس خود جمع می کرد.- علامه عینی(رح) درکتاب عمدهالقاری شرح صحیح بخاری در بیان استنباط احکام از این حدیث از قول امام نووی می نویسند، از این حدیث مستحب بودن وعظ برای زنان، پند دادن نسبت به آخرت و احکام اسلام و برانگیخته کردن و تشویق زنان برای صدقه دادن معلوم می شود. ایشان این حکم را برای زمانی عنوان کردندکه، باعث فساد و یا خوف فتنه برای آنان نباشد. همچنین در صحیح بخاری حدیث شماره ۱۰۱ که راوی آن حضرت ابوسعید خدری می باشد نقل شده است که، بنابه درخواست زنان پیامبر(صلی الله علیه وسلم) برای تعلیم و وعظ برای آنان روز خاصی را تعیین فرمودند. ۴) تعلیم و تعلم احکامات دینی برای مردان وزنان لازم وضروری است، تا جایی که علامه سرخسی (رح) طلب کردن علم را برای مردان و زنان از فرائض می دانند و در مقدمه کتاب مبسوط می نویسند، همانا قوی ترین فرائض بعد از ایمان به خدا طلب کردن علم است. آموزش و فراگیری مسایل واحکامات در مسجد نه اینکه بدعت نیست بلکه یکی از اهداف بنا کردن مسجد تعلیم و تعلم می باشد، چنانچه درعبارات فقهی ازجمله فتاوی محمودیه به حواله الاشباه والنظائرو البحرالرائق این مطلب ذکرشده است. لذاکسی این اختیار را ندارد که مانع تعلیم و تعلم در مسجد شود. قطعا با یک مطالعه کوتاه در کتب احادیث و منابع فقهی در باب علم و اهمیت یادگیری آن به این نتیجه خواهیم رسید که، دین اسلام نسبت به تعلیم و تربیت زنان جامعه تاکید زیادی دارد، چرا که نقش زنان در تربیت فرزندان ونسل آینده امت اسلامی بر هیچ کس پوشیده نیست، وجود علما، فقها و راویان زن در کتب احادیث و همچنین وجود زنان بیدار وآگاه در قرن های گذشته که از دامان آنها رهبران جامعه دینی و جهانی تربیت شدند خود دلالت بر نقش بی بدیل آنان در اصلاح، تزکیه و آگاهی جامعه دارد، بسیاری از علما و فقهاء ممنوعیت رفتن زنان به مساجد و مجالس وعظ و تبلیغ را از گفتار ام المومنین عایشه(رضی الله عنها) استدلال می کنند که فرمودند چنانچه رسول اکرم حیات می داشت و زنان این زمان (زمان حضرت عایشه) را مشاهده می کرد حتما زنان را از رفتن به مساجد منع می کرد. بدون تردید عمل اکثر صحابه حجت است، به همین دلیل فقهای بعدی نیز رفتن زنان به مساجد را ممنوع کردند. اما اگرمنصفانه نگاه کنیم به فتوای فقها فقط در این حد عمل شدکه به مسجد، مجالس وعظ و غیره نروند وکم کم راه بازارها باز شد و جاهلیت به شکل های نوینی جایگاه پپدا کرد، زنان و دختران مسلمان گروه گروه به مدارس و آموزشکده های دولتی رهسپار شدند، ولی در این مورد هیچ نوع ممنوعیتی اعلام نشد، در اینجا علمای واقع بین و زمان شناس معتقدند که اگر ام المومنین عایشه و اصحاب رسول الله جهالت امروزی زنان و دوری آنان را از تعالیم اسلام می دیدند قطعا برای تعلیم تربیت وآشنا ساختن زنان با در نظر گرفتن شرایط، تصمیم خاصی اتخاذ میکردند و جامعه ی رو به انحطاط را از سقوط در ورطه هلاکت و جهالت رهایی می بخشیدند.

در عصرحاضرسرعت وپیشرفت تهاجمات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و… دشمنان علیه آموزه ها و فرهنگ غنی اسلام با ترفندها و اشکال مختلف به جامعه اسلامی برای اینکه دین ومجموعه قوانین آن را ناکارآمد جلوه بدهند بر هیچ کس پوشیده نیست، تزریق و ترویج فساد با استفاده از ابزارهای نوینی، چون؛ تلوزیون، ماهواره، اینترنت وفضاهای مجازی، که به راحتی در اختیار عموم قرار گرفته است، حصار وچهاردیواری خانه ها را شکسته و کانون خانواده راهدف قرارداده است،که زنگ خطری است که در سال های اخیر به صدا درآمده است. بدون شک موفقیت دشمنان با جهالت و عدم آگاهی اقشار مختلف جامعه بخصوص زنان، از مسائل دینی واعتقادی تضمین شده می باشد. نیز امروزشاهد هستیم با بد جلوه دادن دین و دیانت گرفته تا انکار خدا افکار وعقائد را مورد هدف قرارداده اند. تا جایی که عده ای با نام دین برای نیل به مقاصد شوم خود از جهالت و نادانی مردم استفاده می کنند، زیرا هر اندازه علم وآگاهی بالا باشد به همان اندازه قدرت تمییز و تشخیص هر حرکت و تهاجمی میسرتر خواهد بود، آنان رفته رفته با اضافه کردن بندها و موادی محسوس و مثال هایی آنچنانی به رشد وتوسعه نظریات خود پرداختند و برای خود پیروانی نیز گرد آورده اند وروز به روز در حال رشد می باشند.حال آیا با در نظر گرفتن شرایط بحرانی موجود که مجال ذکر همه آنها نیست، هنوز هم می طلبد که زنان در حصرباشند و برای تعلیم و تعلم اجازه خروج را نداشته باشند؟ و چرا نباید ازتنها اماکنی (مساجد) که به عنوان پایگاه در اختیار داریم استفاده نکنیم وهمچنان از حضور زنان در مساجد ممانعت صورت گیرد، با رویکردی که پیش روی جامعه اسلامی می باشد، حتما باید برای این امر مهم چاره اندیشی شود و راه و روش صحیح که مورد نیاز اوضاع زمان ما است اتخاذ گردد.
در کتاب احسن الفتاوی بعد از بیان نظریات فقهاکرام (رحمه الله تعالی) بر عدم حضور زنان در مجالس سخنرانی، طلب کردن علم، نماز جمعه وجماعات به خاطر در امام ماندن از فتنه ها، فقیه العصر حضرت علامه مفتی رشیداحمد لدهیانوی رحمه الله با بصیرت بالای فقهی خود می فرمایند: از عبارت مذکور فقها کرام ثابت شد که ممنوع بودن شرکت زنان در امور دینی در قران و حدیث منصوص نیست. وفقها کرام بر اساس حالات و شایع شدن فتنه و فساد زمان خود طبق اصول شریعت اظهار نظر کردند، لهذا حکم آن حضرات فیصله ونص قطعی و به عنوان آخرین حرف درباره این مسئله نیست بلکه با تغییر زمانه احتمال تغییر وترمیم می باشد، و ایشان در ادامه میفرمایند: عصر و زمان حاضر غلبه جهل وبی اعتنایی به دین به حدی رسیده است که اگر خروج زنان برای ضروریات شرعیه را بصورت مطلق ممنوع وحرام قرار بدهیم و اجازه خروج برای کسب ضروریات داده نشود نه انکه اقامه دین نمی شود بلکه باعث نابودی دین می شود. لذا امروزه برای حفاظت زنان از آسیب های مختلف که زاییده جهل و دوری از اماکن مذهبی است لزوما می طلبد که این باربرای حفاظت آنان، باید به اماکن مذهبی چون؛ حوزه های علمیه، مساجد، جماعت تبلیغ(مستورات) و… با رعایت شرایط و ضوابط شرعی سوق داده شوند.لذا با توجه به تمهید فوق ممنوعیت شرکت در نماز پنجگانه کما فی السابق باقی است اما اگر زنان در روز جمعه به قصد شنیدن موعظه به مساجدی که جایگاه مخصوص در آن برای زنان در نظر گرفته شود بطوری که مسیر رفت و آمد آنان از مردان جدا باشد و زنان حجاب کامل را رعایت کنند هیئت امنا و انتظامات مسجد شرایط شرعی را کاملا فراهم نمایند، در چنین صورتی با توجه به فوائد بی شمار تعلیمی و تربیتی، رفتن زنان به مساجد در روز جمعه جائز خواهد بود. این جا ذکر این نکته لازم است که اگر چه فقها متقدمین شرکت زنان را در مجالس وعظ ممنوع قرار داده اند اما فقهای معاصر در این زمان با توجه به غلبه و ناآگاهی زنان از مسائل خویش خروج زنان را به مجالس وعظ و سخنرانی اجازه داده اند. فقیه العصر حضرت علامه مفتی رشیداحمد لدهیانوی رحمه الله در احسن الفتاوی می نویسند: امروزه با توجه به اینکه عدم آگاهی از مسائل واحکام دینی در میان زنان شیوع پیدا کرده است، لذا اگر زنان همراه مردان محرم طبق شرایط به بعضی از مناطق برود قطعا باعث می شود زنان آن منطقه به طریق دین متوجه شوند. لذا می توان مسجد را به عنوان مرکزی برای تعلیم و تعلم زنان مسلمان در نظر گرفت و برای فضای تعلیمی آنان از همان ابتدا مکانی را بصورت اختصاصی در نظر گرفت و جدا ساخته شود تا هم آداب و احکام مسجد رعایت شود و هم سلسه تعلیم و تعلم زنان مسلمان منقطع نگردد.لازم به ذکر است آن قسمت از مسجد که فقط مخصوص نماز است شرایط وآداب خاص دارد و حضور زنان و دختران ذوات حیض را تعلیم دادن حرام است.

المبسوط: ۱/۶۹رشیدیه
صحیح بخاری: ۱/۸۵
عمدهالقاری:۲/۱۸۶رشیدیه
احسن الفتاوی: ۸/۵۸
محمودالفتاوی: ۲/۷۸
منبع العلوم کوه ون: ۲/۲۵۹
تهیه و تحقیق: م/ خانی جوزقانی
دارالافتاء رشیدیه مجتمع حضرت علی(رض) تایباد.