ادریسی؛ معلم جغرافیدانان جهان (۴۹۳ – ۵۶۰ هـ)
آوای سنت : أبو عبد الله محمد بن محمد ابن عبد الله بن إدریس الصقلی یا الشریف الإدریسی دانشمند مسلمان و از جغرافیدانان بزرگ تاریخ و از موسسین این علم در سال ۴۹۳ هـ ق(۱۱۰۰م) در شهر سبته از شهرهای مغرب متولد شد.
هنگامی که کودک خردسالی بود برای حفظ قرآن و آموزش لغت و فقه به مکتبخانه رفت، اما به علت علاقه‌ی وافر به دیدن مظاهر طبیعت، قبل از اتمام دروسش، برای سفر به شهرهای مختلف آماده شد و دروس خود را در خلال مسافرتهایی که انجام میداد تکمیل کرد.
ادریسی تنها به علوم دینی اکتفا نکرد، بلکه در حین گذر از شهرها و مشاهده ی مناظر، آنها را به تصویر میکشید.
سپس بر آن شد همانطوری که از پرتغال و ایطالیا و سواحل فرانسه و انگلیس دیدن کرده است، قدم در راه سفری طولانی بگذارد طوری که تمام سرزمینهای جهان اسلام را در بر گیرد.
این مسافرتها تأثیر بزرگی در افزایش معلومات جغرافیایی او داشت.
پس از سقوط حکومت اسلامی در سیسیل بدست نورماندی‌ها، از آنجا که (راجر دوم) پادشاه وقت سیسیل دوستدار علم و دانش بود از ادریسی تقاضا کرد که در آنجا بماند و نقشه جهان را به تصویر بکشد که به” لوح الترسیم “معروف گشت.
ادریسی کتاب مشهورش (نزهه المشتاق فی اختراق الآفاق) را که حاوی اطلاعات زیادی خاصتا در مورد غرب اروپا بود تألیف کرد که بین علمای شرق و غرب و جغرافیدانان آنروز با استقبال زیادی مواجه گشت.
او برای تألیف این کتاب پانزده سال تلاش کرد و پس از اتمام آن در سال ۱۱۵۴م، آن را به راجر پادشاه سیسیل هدیه داد که اعجاب او را برانگیخت. دست‌نویس اصلی این کتاب با خط شریف ادریسی در موزه ملی هامبورگ موجود است. این کتاب در غرب و اروپا به نام کتاب راجر، پادشاه وقت سیسیل معروف است.
در ادامه و با درخواست شاه، ادریسی مشغول رسم نقشه جهان بر روی لوح نقره‌ای مستطیل شکل شد بطوری که اسامی و اماکن بسیاری را بر آن مشخص نمود.
سپس برای بار سوم و بر حسب درخواست شاه، اقدام به ساخت نمونه ای از کره ی زمین کرد و برای این امر دستور داد تا دایره ی بزرگی از نقره ی خالص ساخته شود و به کارگران محل دقیق اماکن و شهرها و دریاها و رودها و جنگلها و راه ها و فاصله‌ی بین آنها وخطوط استوا و نصف النهار و سایر نقاط جغرافیایی را تعیین نمود تا موارد تعیین شده را بر این کره ی بزرگ نقره ای ترسیم کنند.
بدین ترتیب برای اولین بار در طول تاریخ، کره جغرافیایی زمین با دقت بسیار بالا، توسط یک دانشمند مسلمان ساخته شد.
متأسفانه کره ساخته شده توسط ادریسی در معرض نابودی قرار گرفت و ازآثارش فقط کتاب و اطلس ترسیمی او باقی مانده است.
ادریسی اولین عالمی است که به علم جغرافیا بصورت تخصصی پرداخت و در این علم از (بطلیموس) دانشمند یونانی قدیم پیشی گرفت و نظریه‌ی او را در مورد سرچشمه ی رود نیل باطل ساخت.
او تمام هم و غم خود را مصروف علم جغرافیا کرد و از جمله موفقیتهای او در این زمینه، بنیان نهادن خطوط طول و عرض جغرافیایی برای تشخیص دقیق محدوده ی اماکن و مسافت ها می‌باشد و نقشه‌هایی در مورد سرچشمه‌ی رود نیل و دریاها و اقلیم‌های دنیای قدیم بر جای گذاشت.
همچنین او قبل از علمای غرب، قائل به کروی بودن زمین بود و کره‌ی نقره‌ای را بر اساس این عقیده ساخت.
او مقیاس تقریبی کره زمین را ۱۹۰۰میل معادل ۴۲۱۸۵ کیلومتر بیان کرد که این رقم بسیار به محیط حقیقی کره زمین (۴۰۰۶۸ کیلومتر) نزدیک است.
کشورهای مختلف معلوماتی را که ادریسی در آثار خود بیان داشته بود را نقل کرده و آن را در دانشگاههای خود تدریس کردند و دانشمند اروپایی کونراد میللر نقشه کامل جهان را از نقشه ی ادریسی تخریج کرده و در سال ۱۹۳۸م بصورت رنگی به چاپ رساند.
ادریسی در سال ۵۶۰ هـ وفات یافت در حالی که غریب و بدور از شهرش در راه کسب و انتشار علم گام نهاده بود.
