تأمّلی در آیه‌ی «وَاجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَهً وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ»

آوای سنت : خدای متعال می‌فرماید: “وَاجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَهً وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ”

خانه‌هایتان را [رو به‌] قبله کنید و نماز را برپا دارید و مؤمنان را بشارت ده‌.

در این نوشتار تلاش خواهیم کرد تا در معنای این آیه تأمل کنیم و آن را در واقعیت جهانی امروز و در شرایطی که به خاطر ضرورت پیش آمده نمازهای جماعت تعطیل شده است پیاده کنیم. موضوع آیه به گرفتاری‌های دوران موسی و هارون بازمی‌گردد؛ آنجا که کار بر قوم بنی اسرائیل دشوار می‌شود و فرعون و دار و دسته‌اش تصمیم می‌گیرند آنان را از دین و ایمان‌شان منحرف کنند و نهال توحید و خداپرستی را از بیخ برکنند. خدای متعال به ما می‌آموزد که هر گاه شرایط سخت گیرد و ادای نمازها در مساجد دشوار شود، به خانه‌ها روی آوریم. سپاس خدای را که مساجد ما به خاطر علت دیگری غیر از گسترش بیماری کرونا بسته نشده است اگر چه زمانه از فرعون‌های جدید خالی نیست. این کرونا است که با بی‌طرفی کامل هر گونه گردهمایی انسانی اعم از دنیوی و دینی را از هم پراکنده است و مساجد و مدارس و دانشگاه‌ها و محافل اجتماعی و علمی و غیره را به تعطیلی کشانده است.

همه‌ی این کارها با استدلال و در راستای مصلحت شرعی در حفظ نفس و نسل و در پاسخ به درخواست ولی امری انجام می‌گیرد که در اصل باید مصلحت مردم را مراعات کند.

تعجبی نیست که در چنین حالتی خدای متعال از ما می‌خواهد نمازها را برپا کنیم: “وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ” زیرا نماز باعث رهایی از فتنه‌ها و انگیزش‌ها اراده‌ها می‌شود. ما معمولا در هنگام نیاز، طلب خیر، آفتاب و ماه گرفتگی وغیره به نماز پناه می‌بریم و سزاوار است که در این روزهای سخت هم از نماز کمک بگیریم: “وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ”.

این روزها اقامه‌ی نماز در مساجد ناممکن است اما می‌توانیم آن را در خانه‌ها اقامه کنیم؛ به ویژه که صدای اذان در وقت‌های مقرر نواخته می‌شود. با این حال مسؤولین امر و وزرای اوقاف نماز و اذان را ممنوع نکرده‌اند بلکه در شرایطی که ویروس کشنده عرصه را تنگ کرده است راه حکمت و هوشیاری را برگزیده‌اند.

جای شگفتی است گروهی که به نماز جماعت عادت نداشتند و گاهی در میان نمازگزاران دیده نشده‌اند، وقتی چنین حادثه‌ای رخ می‌دهد و فقها با حکمت و درایت با آن برخورد می‌کنند، نسبت به مساجد غیرتی می‌شوند و زبان به اعتراض می‌گشایند در حالی که بهتر بود سکوت می‌کردند. اگر از طالبان علم بودند جای تعجب نبود چنان که بزرگان ما گفته‌اند اگر کسی که نمی‌داند سکوت کند اختلاف کم می‌شود.

در پاسخ به برخی از علمای بزرگواری که نسبت به بستن مساجد و کاسته شدن از شمار جماعت نمازگزار معترض بودند می‌گویم: این مسأله غیر منضبط است و سنت خدا با هیچ کس تعارفی ندارد افزون بر این حکم حاکم اختلاف را رفع می‌کند و اگر چنین نظراتی مطرح شود قابل اغماض است.

کسانی که در زمان آسایش در ادای نمازها سستی به خرج می‌دادند باید ابراز پشیمانی کنند و به خود آیند که اکنون فرصت توبه است و یقین داشته باشند که ایام غم نخواهد ماند. توبه سه شرط دارد: پشیمانی از گذشته، آغاز ادای نماز با اعضای خانواده و عزم بر ادای نماز جماعت در مساجد به محض برطرف شدن بلا.

رسول خدا می‌فرماید: “مَثَلُ البَیْتِ الذی یُذْکَرُ اللَّهُ فِیهِ، والْبَیْتِ الذی لا یُذْکَرُ اللَّهُ فِیهِ، مَثَلُ الحَیِّ والْمَیِّتِ” [بخاری ۶۴۰۷] مثال خانه‌ای که در آن ذکر خدا هست و خانه که از ذکر خالی است مثال زنده و مرده است. اکنون فرصتی است تا در خانه‌هایمان خدا را بیشتر یاد کنیم و خانه و اندرون خود را به ذکر خدا زنده کنیم که بدون ذکر خانه‌ها چون قبور و دل‌ها چون مردگان هستند.

رسول اکرم می‌فرماید: “جُعِلَتْ لِیَ الأَرْضُ مَسْجِدًا وطَهُورًا” [احمد ۲۲۱۳۷] زمین برای من سجده‌گاه و پاکیزه قرار داده شده است. با این قاعده صحراها و بیابان‌ها و خاک زمین و از باب اولی خانه‌ها شایسته‌ی ادای نماز هستند.

همچنین فرموده است: “لا تَجعَلوا بُیوتَکم قُبورًا” [ابو داود ۲۰۴۲] خانه‌های خود را قبر نسازید. اگرچه اصل این حدیث برای ادای نمازهای سنت در خانه‌هاست اما اکنون فرصتی برای ادای نمازهای فرض و نوافل و رواتب در خانه‌ها است تا با ذکر و یاد خدا آباد باشد.

خداوند در پایان آیه‌ی مورد بحث می‌فرماید: “وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ” مؤمنان را بشارت دهید؛ این عبارت در خوش‌بینی را می‌گشاید و بر ناامیدی و بدبینی و ترس و ارعات خط بطلان می‌کشد:

– به پیروزی و توانمندی این امت با وجود شکست‌های پیاپی بشارت می‌دهد.

– به عافیت و تندرستی و سلامتی از بیماری‌های کشنده و همه‌گیر بشارت می‌دهد.

– به گشایش پس از سختی‌ها بشارت می‌دهد: اشتدی أزمه تنفرجی ** قد آذن لیلک بالبلج ای سختی‌ها آسان شوید که شب مژده‌ی صبح درخشان را داد.

– کمال بشارت در دعا برای رفع بلا نهفته است: الشده أودتْ بالمُهَج * فیا رب عجل بالفرَج سختی‌ها سرها را بر باد داد خدایا گره‌ها را زودتر بگشا.

– بشارت یعنی همگان با دیدی مثبت و با خوش‌بینی به مصاف حوادث برویم نه با ناامیدی و بدیمنی.

– بشارت یعنی امید به سلامتی و تندرستی و بازگشت امور به حالت اولیه‌ی آن در آینده‌ای نزدیک.

– به جای داد و فریاد و لعن و نفرین و بدگمانی و بدگویی جام عبادت و بندگی را بیشتر سرکشیم و با فروتنی در نمازها و برقرار نمازهای جماعت در داخل خانه‌ها خود را به خدا نزدیک‌تر کنیم

– این آیه مایه‌ی یادآوری و سبب آمادگی روحی بالا برای کسانی است که قلب زنده‌ای دارند و گوش می‌کنند و شاهد هستند.

نویسنده: دکتر حسن یشو – عضو اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمان
منبع: اصلاح وب