معجزه اسراء و معراج از نظر عقل

آوای سنت : مردم به خواص طبیعی اشیاء انس گرفته و قوانین جاری خداوند در طبیعت را که گردش آسمانها و زمین بر آنها قرار گرفته است، به آسانی پذیرفته و می‌پذیرند. حال، اگر پدیده‌های اعجازآمیزی چون اسراء و معراج در قرآن بیان شده است، لزومی ندارد که آن را حتماً تابع قوانین مادی و مشهور گنجانده و در صدد تفسیر آن بر این مبنا باشیم؛ زیرا اسراء و معراج مبنای این قوانین را بر هم زده است.

از سویی دیگر نباید اینگونه بیندیشیم که خود اسباب توانایی به وجود آوردن نتیجه را دارند که اگر شخصی به این مسأله اعتقاد قطعی داشته باشد، دچار شرک شده است؛ زیرا این سببها نیستند که نتایج را به وجود می‌آورند، بلکه پروردگار هستی این کار را انجام می‌دهد و هر لحظه ممکن است که اسباب از کار افتاده و قانون آنها لغو شود.

معجزات حضرت محمد صلى الله علیه وسلم و سایر پیامبران علیهم السلام از جمله این موارد بوده و از لحاظ عقلی محال نیستند؛ بلکه عادتاً و در عرف مردم محال است… مردم باور کرده‌اند که آب، مایع و آتش، سوزان است، اما نباید از یاد برد که خالق این صفات و خصوصیات، خداوند است که آنها را در اشیا جاری کرده است و هرگاه اراده کند، آنها را آنگونه که می‌خواهد لغو می‌کند و آنچه را ما قانون ثابت طبیعت به شمار می‌آوریم، تغییر می‌دهد. او قوانین مکان و زمان را بنیان نهاده است.

اما آنگاه که محبوبش محمد صلى الله علیه وسلم را به نزد خود خواند و او در یک زمان کوتاه از خانه‌اش تا بیت المقدس و مسیر برگشت را پیمود، خداوند اراده کرده بود که قوانین حاکم بر زمان و مکان را برایش لغو کند. قریش وی را تکذیب کردند و برای صحت ادعایش دلیل خواستند که اگر بیت المقدس را دیده است، آن را برایشان وصف کند. پیامبر صلى الله علیه وسلم که شب گذشته آن را به طور واقعی دیده بود، برایشان توصیف کرد. آنان به دقت توصیفات او شک کرده و پنداشتند کسی دیگر آن را برایش وصف نموده است، لذا از او خواستند آنچه را در راه دیده است، تعریف کند. پیامبر صلى الله علیه وسلم به وصف قافله‌ای که در راه بود و ذکر نام آنها پرداخت. با بازگشت قافله به مکه، قریش به نزد آنها رفته تا صحت اخبارش را بسنجند. افراد قافله نیز همانگونه بودند که محمد صلى الله علیه وسلم گفته بود.

با این حال باید بپذیریم که قضیله اسراء، مبتنی بر دلایل محکم قرآن و حدیث بوده و پذیرش آن جزو ضروریات دین است. اگرچه حادثه اسراء و معراج از نظر عرفی و نگرش مردم عادی ناممکن است، اما از لحاظ عقلی کاملاً ممکن است. گاهی مردم میان عرف و عقل هیچ تفاوتی قایل نمی‌شوند؛ آنها از خداوند و قدرت او شناخت درستی ندارند و معنی ﴿کُن فیکُون﴾ را درک نکرده و نمی‌دانند که زمان و مکان نیز جزو آفریده‌های خداوند است و قوانین حاکم بر آنها در صورت لزوم تعطیل و لغو می‌شود. این دسته از مردم ممکن است به وقوع اسراء و معراج نیز ایمان نداشته باشند، یا اسرا را پذیرفته اما معراج را انکار کنند. در هر حالی که هر دو قضیه ثابت شده و واقعیت دارد؛ زیرا همه هستی، کهکشانها و فضای بی‌نهایت، زمین و آسمان از عدم و نیستی ایجاد شده است. آیا ایجاد هستی از عدم قابل باورتر است یا انتقال پیامبر صلى الله علیه وسلم از جایی به جای دیگر؟

فعلی که در آیه‌ی سوره اسرا به کار رفته از باب ”افعال“ یعنی بر وزن ”اسراء“ و متعدی است، پس کار به خدا نسبت داده می‌شود. آیا معقول است کودکی خردسال بتواند به تنهایی به کوه هیمالیا صعود کند؟! قطعاً جواب منفی است. اما اگر دیگران او را حمل کرده و به بالای کوه برده باشند، این امر باور کردنی و عادی به شمار می‌رود. قضیه اسرا و معراج نیز همین‌گونه است؛ زیرا خداوند می‌فرماید: ﴿سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ﴾.

معتقدیم که پیامبر اسلام صلى الله علیه وسلم بنا به قدرت خداوند در یک شب از مکه به بیت المقدس و از آنجا به آسمان حرکت کرده است و هیچ چیز نمی‌تواند مانع قدرت خداوند شود؛ بلکه قدرت او بر هر مخلوقی مسلط و چیره است. لذا پذیرش این پدیده از نگاه عقل ممکن است، هر چند به دلیل نا آشنایی مردم آن زمان با این واقعیات، مورد انکار عرف واقع شده باشد، اما برای بشر امروزی که می‌تواند با وسیله‌ای به سرعت ۴۰٫۰۰۰ کیلومتر در ساعت در مدت سه روز به ماه سفر کند، درک و پذیرش محالات زمان پیامبر صلى الله علیه وسلم بسی آسان شده است، مگر برای آنان که میان محال عقلی و عرفی تفاوت قایل نیستند.

نویسنده : دکتر محمد راتب نابلسی/ شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش

ترجمه: محمد آزاد شافعی، عبدالباسط عیسىٰ‌زاده

منبع : سنت آنلاین