منع آموزش دختران در میزان شرع و عقل

آوای سنت : تصمیم اخیر اداره طالبان در مورد منع دانش آموزان و دانشجویان مدارس و دانشگاه‌های کشور افغانستان از درس و تحصیل، این روزها هیاهوی‌ بسیاری را بر انگیخته‌ است. در کنار این‌که بسیاری می‌دانند این تصمیم ریشه‌ در آموزه‌های وحیانی و شرعی ندارد، و صرفاً برداشت‌های منحصر به فرد طالبان افغانستان است، اما هستند کسانی از طیف جوانان و غیر جوانان که به این گمان شدند که گویا دین اسلام چنین است، و با آموزش دختران در تمام سطوح مخالف است.

آن‌چه از نصوص دینی حاصل می‌شود، عکس این برداشت را ثابت می‌سازد. هم آیات قرآنی و هم احادیث نبوی و هم عملکرد اصحاب و یاران رسول الله (ص) و ائمه دینی،‌ نه تنها بیانگر جواز کسب علم برای خانم‌ها هستند، که این کسب علم را بر مرد و زن به صورت یکسان فرض می‌دانند.

اولین واژه‌ای‌ که وحی آسمانی اسلام با آن آغاز یافته، واژه “اقرأ” است که به معنی “بخوان” می‌باشد. این آیه نشان از اهمیت خواندن در آموزه‌های قرآنی دارد. لیکن محتوای خاندن می‌تواند متفاوت باشد. از یک کتاب مطبوع گرفته، تا کتاب آفرینش و انسان و هستی و همه چیز. همه چیز شرحی دارد و تفصیلی که با تعمق و اندیشیدن، هر کسی می‌تواند به اندازه‌ استعداد و توانایی که خداوند (ج) به او داده، آن شرح و تفصیل را بخواند.

همچنان خدای تعالی در سوره مبارکه زمر در قالب استفهام انکاری، بیان نموده که هرگز کسانی که می‌دانند با کسانی‌که نمی‌دانند، برابر نیستند: {قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ} [الزمر، ۹] (بگو آیا برابرند آنانی‌که می‌دانند و آنانی‌که نمی‌دانند؟ همانا صاحبان خرد پند می‌گیرند) این آیه تفاوتی میان زن و مرد در علم و دانش قایل نشده است. البته در آخر آیه گفته که صاحبان خرد این سخن و آن‌چه در صدر آیه آمده را، درک می‌کنند.

احادیث پیامبر (ص) در مورد کسب علم بیش از آن است که بتوان همه را اینجا سرد کرد. اما می‌توان به عنوان نمونه به چندروایت اشاره کرد:

– «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِم» (سنن ابن ماجه ج۱ ص ۱۵۱) حدیث پژوهان این حدیث را حسن دانسته‌اند. در این حدیث بیان شده که طلب علم بر هر مسلمان فرض است. هر مسلمان طبیعی است که هم شامل مردان می‌شود و هم شامل زنان.

– «مَا مِنْ خَارِجٍ یَخْرُجُ مِنْ بَیْتٍ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ إِلَّا وَضَعَتْ لَهُ الْمَلَائِکَهُ أَجْنِحَتَهَا رِضًا بِمَا یَصْنَع» (مسند احمد، ج۳۰ ص ۱۶) (هیچ کسی نیست که از خانه خود در طلب علم بیرون ‌شود، مگر این‌که فرشتگان بال‌های خود را برای او می‌گشایند، چون از کرده‌اش راضی‌اند). در این حدیث از “مَن” استفاده شده که از ادات عموم است و مرد و زن را شامل می‌شود.

اگر خواسته باشیم حدیثی مشخصاً در مورد آموزش نوشتن و خواندن خانم‌ها و دختران ارائه بداریم، بهتر از این نخواهد بود که از رسول الله (ص) نقل کنیم که ایشان از زنی با سواد به نام “الشفاء بنت العدویه” تقاضا نمودند تا هنر نوشتن را به همسرشان حفصه آموزش دهد. در این حدیث می‌خوانیم: «ألا تُعَلِّمین هذه رُقْیَهَ النمله، کما علَّمتِیها الکتابه» (سنن ابی داود، ج ۶ ص ۳۵) راوی حدیث خانمی است به نام الشفاء. وی زنی کاردان و دارای کیاست و سیاست و در عین حال با سواد بود. او می‌گوید نزد حفصه همسر پیامبر (ص) بودم که ایشان بر ما وارد شدند و خطاب به من فرمودند: نمی‌شود به این رقیه مورچه را آموزش دهی آن‌گونه که نوشتن را آموختی؟!

در این روایت چند نکته برجسته است: زنی روایت حدیث می‌کند، معلوم است که بدون علم و دانش روایت حدیث ممکن نیست؛ زنی مأمور می‌شود تا دعا و رقیه دفع “بیماری پوستی مورچه” را آموزش دهد؛ زنی مأمور می‌شود به زنی دیگر آموزش دهد؛ زنی قبلاً به خانم پیامبر(ص) سواد آموخته است؛ زن پیامبر(ص) با سواد بوده است. مجموع این‌ها چه می‌رساند؟! معلوم است که جواز و لزوم آموزش برای زنان را. اگر این آموزش لازم نمی‌بود، چنین تقاضایی از بانوی با کیاست الشفاء توسط نبی اکرم (ص) صورت نمی‌گرفت.

یادمان باشد این همان بانویی است که از اثر درایتی که داشت، توسط عمر فاروق (رض) بر کنترل بازار مدینه گماشته شد که بازهم نشان از توظیف زنان با درایت و تحصیل کرده در مسئولیت‌های مختلف است.

عقل نیز حکم می‌کند که چنین باشد، و زنان در کنار مردان، هر آن‌چه می‌خواهند بیاموزند و به دیگران بیاموزانند، و هیچ تفاوتی در این مورد نیست، و نباید هم باشد. هیچ دارنده عقل سلیمی، چنین تبعیضی را بر نمی‌تابد.

اگر به صدر و ذیل تاریخ اسلام رجوع کنیم، در می‌یابیم که موارد بیشماری از خانم‌های فعال و دانشمند و اندیشمند حضور گسترده داشتند و دارند. از ام‌المؤمنین خدیجه کبری گرفته که در عرصه تجارت فعال بود، تا ام المؤمنین عایشه صدیقه که در عرصه‌های علمی و سیاسی برجسته بود، تا انبوهی از محدثات، فقها، علما. یاد مریم و فاطمه الفهری دو تا از زنان مراکش بخیر که در سال ۸۷۷ میلادی اولین دانشگاه را در تاریخ انسانیت تأسیس نمودند که تا اکنون پا بر جاست و در کشور مراکش و جهان به نام دانشگاه “القرویین” معروف و مشهور است. یاد فاطمه بنت علامه محمد احمد سمرقندی بخیر که پدرش از فقهای نامدار بود، و خودش نیز در فقه که حقوق آن زمان بود، سرآمد روزگارش بود. پدرش او را به عقد دانشمندی بزرگ به نام “کاسانی” در آورد که صاحب کتاب فقهی معروفی به نام “بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع” است، و این کتاب شرح کتاب “تحفه الفقها”ی محمد بن احمد سمرقندی پدر خانمش بود.

همچنان یاد این زنان بخیر: سمیرا موسی دانشمند هسته‌ای مصر، نسرین‌قدر دانشمند مهندسی میکانیک از لبنان، خدیجه محمد یوسف که در زمینه ملوکول شناسی جایزه ملی مالزی را دریافت کرد، حلیمه یعقوب که رییس جمهور سنگاپور است و در زمان او این کشور رشد فراوانی در تمام عرصه‌ها به خصوص در بخش اقتصادی شاهد بود.

نتیجه و حاصل سخن این‌که:
این عملکرد طالبان هیچ ارتباط و تعلقی به اسلام ندارد. و برداشتی است شخصی مربوط به رهبری آن‌ها که با محکومیت تمام علمای جهان اسلام در شرق و غرب عالم مواجه شده است.