آوای سنت : خدای تعالی نعمت‌های زیادی را در هستی اطراف ما برای استفاده ما پراکنده ساخته است. اگر خواسته باشیم این نعمت‌ها بر شماریم قطعاً که چنین کاری از توان ما انسان‌ها خارج است. حق‌تعالی در این مورد می‌فرماید:
{وَآتَاکُم مِّن کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ کَفَّارٌ }إبراهیم۳۴
(و به شما هر آن‌چه خواستید رسیده است و اگر نعمت‌های خدا را بشمارید شمرده نمی‌توانید به تحقیق که انسان بسیار ستم‌گر و کفران‌گر است).
برخی از نعمت‌های خداوند (ج) به چشم در می‌آیند، اما برخی دیگر با وجود اهمیتی که دارند به چشم نمی‌آیند. بسیاری از ما نعمت چشم داریم، این نعمت خیلی مهم است و باید قدر آن‌را بدانیم، اما بسیار کم‌اند انسان‌های بینایی که روزی در ارزش و اهمیت این نعمت پروردگار تأمل کنند و قدر آن‌را بدانند.
یا مسأله الفت و محبتی که میان انسان‌ها وجود دارد. این الفت و محبت امر ساده و عادیِ نیست، خیلی اهمیت دارد. حق‌تعالی راجع به این نعمت می‌فرماید:
{وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَکُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَهٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ }آل عمران۱۰۳
(و به ریسمان خدای چنگ زنید و از تفرقه خود‌داری نمایید و یاد آورید نعمت خدای را بر خویشتن آن‌گاه که دشمن بودید پس او میان قلب‌های شما الفت ایجاد کرد پس از اثر نعمت او با هم برادر شدید و بر پرتگاهی از آتش بودید پس نجات‌تان داد، این‌گونه خدای تعالی برای شما نشانه‌های خود را بیان می‌کند تا راه‌یابید).
این همان محبتی است که اساس عشق را تشکیل می‌دهد، عشق به خدا(ج)، عشق به انسان و عشق به هستی.
و این‌گونه اگر به دقت بنگریم ملاحظه خواهیم کرد که در ذره ذره وجود و اطراف ما نعمت یا نعمت‌هایی نهفته است.
ما در قبال نعمت‌های پروردگار مسئولیت داریم. محور این مسئولیت را شناخت و درک درست نعمت‌های پروردگار و هدف و مقصد آن‌ها تشکیل می‌دهد. حق‌تعالی می‌فرماید:
{یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّهِ ثُمَّ یُنکِرُونَهَا وَأَکْثَرُهُمُ الْکَافِرُونَ }النحل۸۳
(نعمت خدای را می‌شناسند سپس آن‌را انکار می‌کنند در حالی که اکثرشان کافرانند).
این شناخت مسیری طولانی دارد، شاخ و برگ‌های بسیاری دارد. شاید این شاخ و برگ‌ها از تعداد نعمت‌ها هم به مراتب بیشتر باشند. بارز ترین این شاخ و برگ‌ها را می‌توان در موارد ذیل بر شمرد:
یک: نعمت‌ها برای استفاد و بهره‌وری انسان‌ها هستند، حق‌تعالی می‌فرماید:
{وَاللّهُ جَعَلَ لَکُم مِّمَّا خَلَقَ ظِلاَلاً وَجَعَلَ لَکُم مِّنَ الْجِبَالِ أَکْنَاناً وَجَعَلَ لَکُمْ سَرَابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ وَسَرَابِیلَ تَقِیکُم بَأْسَکُمْ کَذَلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ }النحل۸۱
(و خدای از آن‌چه آفریده برای شما سایه‌هایی قرار داده و برای شما از کوه‌ها پناه‌گاه قرار داده و برای شما تن پوشهایی مقرر کرده که شما را از گرما حفظ کند و تن پوشهایی که شما را در جنگ‌تان حمایت می‌نماید، این‌گونه وی نعمتش را بر شما تمام می‌گرداند امید که شما گردن نهید).
و فرمود:
{أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِیُرِیَکُم مِّنْ آیَاتِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ}لقمان۳۱
(آیا به کشتی نمی‌نگرید که در دریا به نعمت خدا جاری است تا که به شما آیات و نشانه‌های خود را ببیناند، همانا در این نشانه‌هایی است برای هر بسیار صبر کننده بسیار سپاسگزار).
دو: این نعمت‌ها باید مورد استفاده قرار گیرند. انسانی که خدای تعالی به او نعمت داده و او از آن‌ها بهره نمی‌برد، انسان ممسک و بخیلی است که قدر نعمت را نمی‌داند. دانستن قدر نعمت در عدم استفاده نیست بلکه در استفاده درست و بهینه است. حق‌تعالی جل و علا می‌فرماید:
{فَکُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ حَلالاً طَیِّباً}النحل۱۱۴
(پس بخورید از آن‌چه خدای به شما روزی داده حلال و پاکیزه).
پیامبر (ص) فرمود: خدای تعالی دوست دارد اثر نعمت خود را بر بنده خود ببیند. یعنی این‌که هرگاه خداوند جل و علا به بنده‌ای از بندگان خود نعمتی می‌دهد، این نعمت برای این است که او از آن بهره برد و استفاده و آثار این نعمت بر او نمایان باشد تا هم خدای ببیند و هم خلق خدای. قطعاً که حضرت حق از مشاهده آثار این نعمت‌ها بر بنده خود خشنود می‌شود.
سه: در قبال این نعمت‌ها لازم است شخص منعم از خدای خویش که بخشنده نعمات است، شکرگزار و سپاسگزار باشد. او تعالی جل و علا در آیات متعددی بر این امر تأکید دارد، از جمله:
{وَاشْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ}النحل۱۱۴
(و شکر نعمت‌های پروردگار را بر جای آرید اگر شما او را عبادت‌گرید).
نکته جالب در این آیه این است که علاوه بر تأکید بر لزوم شکر گزاری، میان شکر و عبادت پیوند ایجاد نموده است، یعنی این‌که یکی از بهترین عبادت‌های پروردگار شکرگزاری است.
اگر انسان شکرگزاری نکند، کفران کرده است. کفران نعمت بدترین تعاملی است که اهل نعمت در قبال نعمت دهنده انجام می‌دهند. خدای تعالی در آیات متعددی کفران نعمت را مورد نکوهش قرار داده است. اوتعالی می‌فرماید:
{وَاللّهُ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجاً وَجَعَلَ لَکُم مِّنْ أَزْوَاجِکُم بَنِینَ وَحَفَدَهً وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّهِ هُمْ یَکْفُرُونَ}النحل۷۲
(و خدای برای شما در ذات شما همسرانی قرار داد و برای شما از همسران شما فرزندان و نوادگان قرار داد و برای شما از پاکیزه‌ها روزی داد، پس آیا شما به باطل ایمان می‌آورید و به نعمت‌ها پروردگار ناسپاسی می‌کنید؟!).
چهار: در رأس سپاسگزاری‌ها ایمان به پروردگار و التزام به شرع او قرار دارند. حق‌تعالی می‌فرماید:
{لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَیَهْدِیَکَ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً}الفتح۲
(تا که خدای تعالی آن‌چه از گناهانت که گذشته و آن‌چه در پَی آمده را ببخشد و نعمت خویش را بر تو تمام کند و تو را به سوی راه راست هدایت نماید).
پس نعمت‌ها به خاطر این است تا ما به سوی راه راست هدایت شویم.
و فرمود:
{یَا أَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ }فاطر۳
(ای مردم! یاد آورید نعمت خدای را بر خویشتن، آیا خالقی جز خدا هست که شما را از آسمان و زمین روزی دهد، هیچ معبودی جز او نیست، پس به کجا می‌روید؟!).
پنج: این‌که هنگام استفاده از این نعمت‌ها اسراف و تبذیر نکنیم. پروردگار عظیم الشأن می‌فرماید:
{یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ}الأعراف۳۱
(ای بنی آدم! زینت خود را در هر سجده‌گاه برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که او اسراف‌گران را دوست نمی‌دارد).
از لوازم مهم عدم اسراف این است که ما نعمت‌ها را در جای مشخص و تعیین شده‌اش مورد استفاده قرار دهیم، نه خارج از محل مورد لزوم. اگر کسی نعمت را در محل تعیین شده استفاده نکند، یقیناً که از نعمت استفاده بی‌جا کرده و این از مصادیق مهم ناسپاسی است.
یادمان باشد هرگونه اسراف، تبذیر است و تذبیر کنند‌گان برادران شیطانند، و شیطان سخت کفران‌گر نعمت است:
{إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً }الإسراء۲۷
(همانا مبذرین برادران شیطانند و شیطان به پروردگار خویش سخت کفران کننده است).
منظور این است که برادران شیطان مانند خود شیطان کفران نعمت می‌کنند.
پس بر همه ما لازم است قدر نعمت‌های پروردگار خود را بدانیم و این قدر زمانی دانسته می‌شود که از این نعمت‌ها هم استفاده کنیم و هم شکر و سپاسش را بر جای آوریم.
