تجسس و تتبع عورات دیگران رذیله اخلاقیِ که با ایمان کامل منافات دارد 

آوای سنت : بعضی از انسان‌ها نظر به ضعف اسلام و نقص ایمانی که در آن‌ها وجود دارد، بدون رعایت حد و مرزهای اجتماعی اسلام، دست به تجسس و جستجو در امور پنهان دیگران (تتبع عورات) می‌زنند و از این طریق در واقع حقیقت آن‌چه را در باطن ذات شان نهفته است به نمایش می‌گذارند.

این انسان‌ها به دنبال این‌اند تا عیب‌های دیگران را کشف و بروز دهند و از این طریق به جامعه بنمایانند که من آدم خوبی هستم که چنین عیبی ندارم و دیگران دارند. منشأ این رذیله اخلاقی نقص و کمبودیِ است که شخص در نهاد خود احساس می‌کند. تجسس کننده در واقع می‌خواهد از طریق تتبع عیوب دیگران احساس نقص خود را جبران نموده و از خود دور سازد.

تجسس از جس گرفته شده که به معنی جستجو و تفحّص است. بعضی می‌گویند تجسس در مورد تفحص در اموری اطلاق می‌شود که از انظار پنهان و مخفی است و اکثراً در امور شر به کار برده می‌شود. (لسان العرب، ج ۳ ص ۱۴۷)

در تعریف تجسس مفسر بزرگ قرآن قتاده (رح) می‌گوید: آیا می‌دانید تجسس چیست؟: جستجو در امور مردم یا عیب جویی از برادر به منظور دسترسی به اسرار او. (تفسیر طبری، ج ۲۲ ص ۳۰۴) ابن الجوزی می‌گوید: در نظر مفسران تجسس عبارت از جستجو در عیوب مسلمانان و امور پنهان آنان به منظور اطلاع بر اسرار آنهاست. (زاد المسیر، ج ۷ ص ۴۷۱)

خلاصه کلام در مورد تعریف تجسس این است که شخصی در امور مخفی و سرّی مردم دست به جستجو می‌زند تا عیبی را از او بیابد و او ‌را مفتضح سازد.

ابن حجر هیتمی تجسس را از جمله گناهان کبیره دانسته و تمام علمای امت اسلامی با توجه به دلایل بیشماری آن را یک عمل ناجایز و حرام می‌دانند. یکی از دلایلی که این دسته از علما به آن استناد می‌کنند این فرموده حق‌تعالی است:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا» [الحجرات، ۱۲]

(ای مؤمنان از بسیاری گمان بپرهیزید که برخی از گمان‌ها گناه است و تجسس نکنید).

احتمالاً رابطه تنگاتنگی میان تجسس و سوء ظن وجود دارد، زیرا کسی که دست به تجسس می‌زند حتماً راجع به قربانی گمان بد دارد که به دنبال عیوب اوست.

پیامبر اکرم (ص) از تجسس نهی به عمل آورده فرمود:

«إِیَّاکُمْ وَالظَّنَّ، فَإِنَّ الظَّنَّ أَکْذَبُ الْحَدِیثِ، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا» (صحیح مسلم، ج ۴ ص ۱۹۸۵)

(از گمان بر حذر باشید که گمان دروغ‌ترین سخن است و به حرف مردم گوش ندهید و تجسس نکنید).

و در حدیثی دیگر فرمود:

«یَا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلِسَانِهِ وَلَمْ یَدْخُلْ الْإِیمَانُ قَلْبَهُ لَا تَغْتَابُوا الْمُسْلِمِینَ وَلَا تَتَّبِعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ یَتَّبِعْ عَوْرَاتِهِمْ یَتَّبِعْ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَمَنْ یَتَّبِعْ اللَّهُ عَوْرَتَهُ یَفْضَحْهُ فِی بَیْتِهِ» (مسند احمد، ج ۳۳ ص ۲۰)

(ای جماعتی که به زبان ایمان آورده و ایمان در دلش جای نگرفته، غیبت مسلمانان را نکنید و به جستجوی اسرار آن‌ها بر نیایید که هر کس دنبال اسرار مردم باشد خدای تعالی پی‌گیر اسرارش می‌شود و هر کس خداوند پی‌گیر اسرارش شود او را در درون خانه‌اش رسوا می‌سازد).

در حدیثی دیگر تهدیدها و وعیدهای شدیدتری در مورد کسانی که به تتبع عورات مسلمین می‌‌پردازند صورت گرفته است. حضرت رسول فرمود:

«وَمَنِ اسْتَمَعَ إِلَى حَدِیثِ قَوْمٍ وَهُمْ لَهُ کَارِهُونَ أَوْ یَفِرُّونَ مِنْهُ صُبَّ فِی أُذُنِهِ الآنُکُ یَوْمَ الْقِیَامَه» (صحیح البخاری، ج ۹ ص ۵۴)

(هر کس به سخن گروهی گوش فرا دهد در حالی‌که آن‌ها چنین کاری را دوست نداشته باشند و یا از او فرار کنند، روز قیامت در گوش‌هایش سرب مذاب ریخته می‌شود).

و هر کس به منظور تجسس داخل خانه کسی بدون اجازه نگاه کند، صاحب خانه حق دارد چشمانش را کور کند. حضرت‌شان فرمود:

«مَنِ اطَّلَعَ عَلَى قَوْمٍ فِی بَیْتِهِمْ بِغَیْرِ إِذْنِهِمْ ، فَقَدْ حَلَّ لَهُمْ أَنْ یَفْقَئُوا عَیْنَهُ». (مسند احمد، ج ۲ ص ۲۶۶)

(هر کس بر خانه قومی سرک کشید به تحقیق که به آن‌ها حلال گشت تا چشمش را کور کنند).

و اگر کسی بدین خاطر چشم کسی را کور کرد، نه دیت دارد و نه قصاص. نبی مکرم فرمود:

«مَنِ اطَّلَعَ عَلَى قَوْمٍ بِغَیْرِ إِذْنِهِمْ فَرَمَوْهُ فَأَصَابَ عَیْنَهُ فَلاَ دِیَهَ لَهُ وَلاَ قِصَاصَ» (السنن الکبری، ج ۸ ص ۳۳۸).

(هر کسی بدون اجازه بر قومی سرک کشید و آنان به سوی او تیر اندختند و چشمش از آثر آن کور گشت، نه دیت دارد و نه قصاص).

البته اطلاق تجسس در تمام مواردی می‌شود که شخص نمی‌خواهد افشا شود و این شامل خانه، کیف و ساک، فضای مجازی اعم از فیسبوک و تلگرام و واتساپ و همه اموری می‌شود که جزء حریم خصوصی شخص به شمار می‌رود. هر کسی که به خدا و پیامبر و دین اسلام ایمان دارد نباید دست به تجسس و تتبع عورات مسلمانان بزند و یادش باشد که اگر سرّی را کشف و افشا کند خداوند متعال سری از اسرار او را کشف می‌نماید و رسوایش می‌سازد. هکر‌ها بدترین جاسوسان هستند زیرا حرمت فضای مجازی اشخاص را می‌شکنند و زیر پا می‌گذارند.

یاد مان باشد اخلاق اسلامی به ما حکم می‌کند که حتی اگر به گونه اتفاقی بر عیبی از مسلمانی دسترسی پیدا کردیم باید که آن‌را ستر کنیم و بپوشانیم و به هیچ کس نگوییم. پیامبر اکرم فرمود:

«ومَنْ سترَ مسلماً، سَترَهُ الله یومَ القیامه». (سنن ابوداود، ج ۷ ص ۲۵۵)

(و هر کس مسلمانی را ستر کند خدای تعالی او را در روز قیامت ستر می‌کند).

هر مسلمانی از هم کیش و آیین خود هر عیبی را که می‌بیند باید ستر کند و بپوشد که خدای تعالی در روز قیامت او را ستر می‌کند و می‌پوشاند. و بر عکس کسی که مسلمانی را رسوا سازد حق‌تعالی در دنیا و آخرت رسوایش می‌سازد.

بنا بر این هیچ انسانی نباید در امور دیگران تجسس کند و یا به دنبال کشف عیوب دیگران براید. یادمان باشد هر کس مسلمانی را افتضاح کند حق‌تعالی او را افتضاح می‌کند و رسوا می‌سازد. هرگز بایسته و شایسته یک انسان مسلمان نیست که از دیگران عیب‌جویی کند. مسلمان واقعی کسی است که عیوب دیگران را می‌پوشاند و ستر می‌کند. او هرگاه از کسی عیبی ببیند طوری تعامل می‌نماید که گویا هرگز آن عیب را ندیده است.