ترکیه و دیپلماسی دینی

آوای سنت : تحت رهبری رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، که حزب عدالت و توسعه (AKP) به ریشه های اسلام گرایانه اش معروف است،دین جایگاه مهم تری در سیاست خارجی ترکیه پیدا کرده است.

به گزارش سرویس ترجمه آوای سنت ،در کشورهایی از آمریکای لاتین تا جنوب آفریقا، ترکیه در حال ساخت مساجد، تامین مالی آموزش دینی، بازسازی میراث عثمانی و ترویج نسخه منحصر به فرد خود از رهبری اسلامی در این فرآیند است.

با آمیزه ای از اسلام سنی و ناسیونالیسم ترک، نهادهای دولتی و سازمان های جامعه مدنی مرتبط با ارشاد دینی در تلاش هستند تا زبان و فرهنگ ترکی را همراه با درس های دینی گسترش دهند و پرچم ترکیه را در سایت های پروژه های جدید به اهتزاز درآورند. در ذهن مجریان این سیاست، ترکیه به عنوان وارث امپراتوری عثمانی، آخرین سنگر اسلام و رهبر بدیهی رنسانس تمدن اسلامی است.

اما لحن ناسیونالیسم در دیپلماسی دینی ترکیه می تواند مانع موفقیت آن شود.این موضوع ، کشورهای اروپایی را که اقدامات ترکیه را قطبی و مضر برای ادغام مهاجران ترک می دانند و کشورهای خاورمیانه راکه به ترکیه از دریچه امپریالیسم می نگرند،نگران می کند.

حزب عدالت و توسعه،رهنمودهای دینی را به سطوح بی سابقه ای رسانده است، اما تردید در نیت این کشور،چشم انداز موفقیت آن را در سطح بین الملل محدود می کند.یکی از آشکارترین ابزارهایی که ترکیه از طریق آن اعتبار دینی خود را به اطلاع عموم می رساند، ساخت مساجد عظیم در سراسر جهان است.

اردوغان در سال ۲۰۱۵ یکی از این مساجد را در تیرانا، پایتخت آلبانی افتتاح کرد. او در بهار ۲۰۱۶، در مراسم افتتاحیه مرکز دیانت آمریکا شرکت کرد.

این مرکز شامل یک مسجد و یک مرکز فرهنگی در مریلند به عنوان بزرگترین مجتمع مسلمانان در نیمکره غربی به شمار می آید. اردوغان همچنین در ماه سپتامبر، بزرگترین مسجد اروپا را در شهر کلن آلمان افتتاح کرد، او قصد دارد در کوبا، رومانی و ونزوئلا نیز مسجد بسازد.

دولت ترکیه از طریق بنیاد دیانت که زیر نظر اداره امور مذهبی فعالیت می کند، از این پروژه ها حمایت می کند.بنیاد دیانت در سال ۱۹۲۴ برای گسترش نسخه سکولار از دین  اسلام با افول امپراتوری عثمانی و تولد دولت مدرن در ترکیه تأسیس شد.

بنیاد دیانت علاوه بر ساخت و نگهداری مساجد، استخدام امام جماعت، ارائه آموزش های دینی به مردم، تفسیر مبانی اسلامی و نظارت بر خطبه های نماز جمعه که هر هفته در مساجد این کشور خوانده می شود را بر عهده دارد.

تا دهه ۱۹۸۰، بنیاد دیانت نقش چندانی در خارج از ترکیه ایفا نمی کرد، اما پس از کودتای نظامی در سال ۱۹۸۰، سازمان های چپ گرا و اسلام گرا به طور یکسان شروع به نفوذ در میان ترک های مهاجر در اروپای غربی کردند.

با توجه به نیاز دولت نظامی برای انجام مأموریت خود،اقدامات دیانت به اروپا گسترش یافت، جایی که این سازمان برای گسترش نسخه سکولار شده اسلام به مهاجران ترک با هدف جلوگیری از رادیکالیزه شدن آنها مورد استفاده قرار گرفت.

حزب عدالت و توسعه، مأموریت بین‌المللی دیانت را گسترش داد و این موسسه را به طور صریح‌تر به ابزاری برای برنامه‌های سیاسی و ایدئولوژیک حزب تبدیل کرد.از آغاز سال ۲۰۱۰، نهادی که زمانی به عنوان نهاد نیمه مستقل شناخته می‌شد، تحت کنترل کامل این حزب قرار گرفت.

در آن سال، حزب حاکم رئیس جدیدبنیاد دیانت را منصوب کرد و رئیس جدید بیش از پیشینیان خود به اجرای خواسته های حزب عدالت و توسعه متعهد بود و با اصلاحات قانونی، مأموریت این سازمان را به میزان قابل توجهی گسترش داد و بوروکراسی اداری آن از جمله سیاست خارجی را تقویت کرد.

امروزه بنیاد دیانت در سرتاسر جهان از آمریکای لاتین گرفته تا اروپا، آفریقا و آسیا فعالیت می کند و خدمات دینی خود را به جوامع مسلمان ارائه می کند. برنامه ریزی برای سفرحج، آموزش وعاظ، انتشار قرآن به زبان های محلی از جمله فعالیت های این بنیاد است،همچنین به مسلمانان آفریقا، بالکان، آسیای مرکزی و آمریکای لاتین کمک هزینه تحصیلی برای تحصیل دین اسلام در ترکیه ارائه می کند.

اما بنیاد دیانت تنها ابزار قدرت نرم مذهبی در ترکیه نیست، آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه، یکی دیگر از نهادهای دولتی، حضور بین المللی خود را تحت نظر حزب عدالت و توسعه افزایش داده است، این نهاد میراث عثمانی در سراسرجهان از جمله ده ها بنای تاریخی در بالکان، مقبره تاریخی گل بابا به عنوان مبارز و شاعر مشهور عثمانی در مجارستان، بازاری در شهر کرکوک عراق، و ساختمان کنسولگری در اتیوپی را ترمیم و بهسازی کرد.

سازمان‌های غیردولتی بشردوستانه با گرایش اسلامی نیز برای گسترش نفوذ ترکیه در بخش‌هایی از خاورمیانه و آفریقا که زمانی متعلق به امپراتوری عثمانی بودند، تلاش کرده‌اند. این گروه ها برای امدادرسانی، از جمله ارسال مواد غذایی و تجهیزات پزشکی، و همچنین به توسعه زیرساخت ها، مانند چاه ها، پرورشگاه های ایتام، و مدارس کمک می کنند.

حزب عدالت و توسعه از زمان به قدرت رسیدن در ۱۶ سال پیش، محدودیت های بروکراتیک تحمیل شده بر این سازمان های غیردولتی را کاهش داده است و به آنها اجازه می دهد کمک های مالی بیشتری دریافت کنند و کار خود را در خارج از کشور گسترش دهند، و بسیاری از مقامات ارشد حزب عدالت و توسعه با این سازمان ها ارتباط دارند.

دیپلماسی دینی ترکیه در سومالی بیشترین تاثیر را دارد.در اوج قحطی غم انگیزی که در آگوست ۲۰۱۱ این کشور را فرا گرفت و رسانه های غربی توجه چندانی به این موضوع نکرده بودند، اردوغان در راس هیئتی متشکل از نمایندگان وزرا، رهبران سازمان های غیر دولتی ، بازرگانان ،روزنامه نگاران و افراد مشهور از کمپ کودکان گرسنه در موگادیشوبازدید کرد.

این بازدید در ماه مبارک رمضان انجام شد، پیام اردوغان واضح بود: ترکیه برادران و خواهران مسلمان خود را رها نخواهد کرد، از آن زمان تاکنون ترکیه بیش از یک میلیارد دلار برای کمک به سومالی هزینه کرده است.

هم اکنون فرودگاه موگادیشو توسط یک شرکت ترک اداره می شود، خطوط هوایی ترکیه تنها ایرلاین بین المللی است که مجاز به انجام پرواز از آنجا است. بنیاد دیانت، همراه با سایر سازمان های غیردولتی، مدارس دینی را در این کشور اداره می کند،و یک بیمارستان سومالی نیز به نام اردوغان نامگذاری شده است.

سومالیایی ها بیش از همتایان غربی خود به سازمان های اسلامی ترکیه اعتماد دارند و شاید یکی از ثمرات این اعتماد، گسترش مداوم تجارت بین دو کشور و ایجاد بزرگترین پایگاه نظامی ترکیه در خارج از کشور در خاک سومالی باشد. آموزش دینی به سبک ترکی در سایر نقاط آفریقا مانند چاد، اتیوپی، غنا، نیجر و نیجریه نیز گسترش یافته است.

سازمان های اسلامی از جمله بنیاد «هدای» و «سلیمانجولار» مدارس اسلامی به نام مدارس «امام خطیب» را اداره می کنند که آموزه های اسلامی و علمی را در هم آمیخته است و خود اردوغان یکی از برجسته ترین فارغ التحصیلان این مدارس است.

محبوبیت مدارس امام خطیب پس از حملات ۱۱ سپتامبر افزایش یافت، پس از آنکه بسیاری از کشورهای مسلمان نسخه ترکی اسلام را جایگزینی برای نسخه‌های دیگر رادیکال‌تر دیدند.به همین دلیل، سران کشورها از افغانستان گرفته تا چاد، نیجر، پاکستان و سومالی تمایل خود را برای پذیرش الگوی آموزش اسلام ترکی ارائه شده توسط مدارس امام خطیب ابراز کردند.

ترکیه همچنین در تلاش است تا دانش‌آموزان سایر کشورها را برای  آموزش‌های دینی در مدارس بین‌المللی امام خطیب در شهرهایی مانند استانبول، قیصریه و قونیه جذب کند و بیش از ۱۰۰۰ دانش‌آموز از ۷۶ کشور بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ در این مدارس تحصیل کردند.

همچنین موسسه معارف به عنوان یک  انجمن آموزشی دولتی، با ارائه کمک های آموزشی، ساخت مدارس و خوابگاه های دانش آموزی و تربیت معلم، نقش فعالی در گسترش الگوی آموزش دینی ترکیه در خارج از کشور ایفا کرده است.

به دلیل خصومت های تاریخی، کشورهای خاورمیانه سهم کمتری از فعالیت های دینی ترکیه نسبت به کشورهای آفریقایی داشته اند.

بسیاری از کشورهای عربی که در گذشته توسط امپراتوری عثمانی اداره می شدند، هنوز ترکیه را یک قدرت امپراتوری می دانند. ودر مقابل،بسیاری از ترک ها، هنوز کشورهای عربی را خائنانی می دانند که در طول جنگ جهانی اول با بریتانیایی ها علیه امپراتوری عثمانی متحد شدند. اما از زمان ظهور حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۲، احساسات متخاصم به آرامی جای خود را به نزدیکی فرهنگی داده است.

حزب عدالت و توسعه به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای ارتقای سطح قدرت نرم خود در خاورمیانه، به تکیه بر اخوان‌المسلمین متوسل شده است که در ترکیه گسترشی ندارد، اما متحد ایدئولوژیکی است که نزدیک به حزب عدالت و توسعه است. نجم الدین اربکان، بنیانگذار حزب عدالت و توسعه و پدر ایدئولوژیک این حزب، روابط نزدیکی با رهبران اخوان المسلمین در سراسر منطقه ایجاد کرده است.

در آغاز قرن بیست و یکم، سازمان‌های غیردولتی دینی با میزبانی کنفرانس‌ها و مجامع بین‌المللی که در مورد آینده جهان اسلام در استانبول بود و با تبدیل این شهر به مرکز مهم اخوان‌المسلمین، به ایجاد این روابط ادامه دادند.

اما در دوره پس از بهار عربی، خاورمیانه شاید بدگمان ترین منطقه به رهبری ترکیه شده است. نقش ترکیه در سوریه به وجهه آن در کشورهای همسایه آسیب رسانده است. علاوه بر این، اخوان المسلمین که ترکیه برای دستیابی به اهداف خود به شدت بر آن متکی است.

در حال حاضر از نظر بسیاری از مسلمانان شکست خورده تلقی می شود و در مصر، عربستان سعودی و امارات به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده اند. علاوه بر این، لفاظی های ناسیونالیسم ترکیه همراه با ارجاعات مکرر به گذشته عثمانی، کشورهایی مثل مصر و امارات را که معتقدند یک دستور کار امپراتوری پشت دیپلماسی دینی ترکیه وجود دارد نگران کرده است.

کشورهای اروپایی نیز نگران نقش مذهبی ترکیه هستند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه از طریق دیانت توانست نفوذ خود را در میان مهاجران ترک در سراسر اروپا گسترش دهد.

دیانت به حقوق امامان اعزامی از ترکیه رسیدگی می کند و خطبه هایی را که باید ایراد کنند نیز کنترل می کند، همین خطبه های جمعه هفتگی که در مساجد ترکیه ایراد می شود، همه آنها از مقر دیانت در آنکارا صادر می شود. این مورد مورد استقبال مقامات اروپایی قرار نمی گیرد و معتقدند دخالت مذهبی ترکیه در زندگی مهاجران ترک مانع از ادغام کامل آنها می شود.

در سطح جهانی، رهنمودهای دینی ترکیه نتایج متفاوتی به همراه داشته است. تلاش‌های ترکیه در سومالی جنگ‌زده مورد قدردانی نخبگان سیاسی و مردم است که در ایجاد اعتماد و هموار کردن راه برای آینده همکاری بین دو کشور نقش داشته است.

در بالکان، احیای میراث عثمانی و معرفی ترکیه به عنوان حامی مسلمانان مورد استقبال جوامع مسلمان قرار گرفت. در مورد جمهوری‌های ترک در آسیای مرکزی (ازبکستان، تاجیکستان و غیره)، ترکیه محبوبیت کمتری پیدا کرد، زیرا اینها عمدتاً جمهوری‌های سکولار هستند.

در حالی که این اقدامات در خاورمیانه و اروپا با شک و تردید بیشتری مواجه شده است، احزاب ناسیونالیست و راست افراطی که در سرتاسر اروپا دستاوردهایی به دست می آورند، با تلاش های دینی ترکیه دشمنی می کنند. در خاورمیانه، آمیختگی اسلام و ناسیونالیسم ترک همچنان خاطرات امپراتوری عثمانی را تداعی خواهد کرد. تا زمانی که ترکیه توسط حزبی با ریشه های اسلام گرا اداره می شود، به اجرای سیاست خارجی که مذهب بخشی جدایی ناپذیر در آن است، ادامه خواهد داد. اما با توجه به دستاوردهایی که ناسیونالیست ها در سراسر جهان به دست می آورند، به نظر می رسد ادامه ترویج این الگوی مذهبی برای ترکیه دشوار باشد.

اصل مطلب را اینجا ببینید