زنده شدن مردگان و حشر
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و الصلاه و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم الدین و اما بعد:
ایمان به زنده شدن از بزرگترین اصول ایمان در دین است و آن مشتمل بر جوانب متعددی است از آنچه نصوص در این باب بر آن دلالت دارد و بحث آن اینجا در خلال تعدادی از مطالب خواهد آمد که حقیقت آن را روشن و اهمیت ایمان به آن را آشکار می نماید و آنچه بر مؤمن واجب است این است که به احوال و حوادث آن ایمان داشته باشد.
معنی بعث و حقیقت آن:
بعث در کلام عرب بر دو وجه می آید:
- به معنی ارسال کردن است. الله تعالی می فرماید:{ثُمَّ بَعَثْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ مُوسَى}( اعراف ۱۰۳) «سپس بعد از آنها موسی را فرستادیم».
- به معنی تحریک و برانگیختگی است. گفته می شود شتر را تحریک کرد پس او شورید. و از آن جمله زنده شدن مرده است که به صورت زنده شدن آنها و خارج شدنشان از قبرها می باشد. الله تعالی می فرماید:{ثُمَّ بَعَثْنَاکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ}( بقره ۵۶) «سپس بعد از مردنتان شما را زنده می کنیم».
بعث در شریعت بدین معنی است که خداوند مردگان را زنده می‌کند و از قبرهایشان خارج می گرداند.
و حقیقت زنده شدن این است که الله تعالی اجساد قبرها را که در آن حل شده اند، جمع می کند و به قدرت خود آن را برمیگرداند همانگونه که بود سپس به سوی آن ارواح را برمیگرداند و آنها را به سوی مشحر برای حکم نهایی سوق می‌دهد. الله تعالی می فرماید:{وَضَرَبَ لَنَا مَثَلًا وَنَسِیَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ یُحْیِی الْعِظَامَ وَهِیَ رَمِیمٌ**قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّهٍ وَهُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ}( یس ۷۸- ۷۹)
«و برای ما مثل می آورد و خلقت خود را فراموش کرده است گفت کیست که این استخوانها را بعد از اینکه پوسیده است، زنده کند».
و از حذیفه رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:«إِنَّ رَجُلًا حَضَرَهُ الْمَوْتُ لَمَّا أَیِسَ مِنْ الْحَیَاهِ أَوْصَى أَهْلَهُ إِذَا مُتُّ فَاجْمَعُوا لِی حَطَبًا کَثِیرًا ثُمَّ أَوْرُوا نَارًا حَتَّى إِذَا أَکَلَتْ لَحْمِی وَخَلَصَتْ إِلَى عَظْمِی فَخُذُوهَا فَاطْحَنُوهَا فَذَرُّونِی فِی الْیَمِّ فِی یَوْمٍ حَارٍّ أَوْ رَاحٍ فَجَمَعَهُ اللَّهُ فَقَالَ لِمَ فَعَلْتَ قَالَ خَشْیَتَکَ فَغَفَرَ لَهُ» بخاری (۳۴۷۹) .
«مردی در آستانه مرگ قرار گرفت و وقتی از برگشت به زندگی دنیا نا امید شد به خانواده اش وصیت کرده که: وقتی مْردم چوب بسیاری برایم گرد آورید سپس آتشی روشن کنید تا گوشتم را از بین ببرد و به استخوانهایم برسد، جسدم را بردارید و آن را خُرد کنید و در روزی بسیار گرم یا روزی که باد بوزد در دریا اندازید. خداوند جسمش را جمع کرد و به او فرمود: چرا چنین کردی؟ گفت: به خاطر ترس از تو. پس خداوند او را بخشید».
آیه و حدیث بر این امر دلالت دارند که الله تعالی اجساد را برمیگرداند و آنچه جدا شده و در زمین حل شده اند را جمع می‌کند تا آنجا که به حالت اول همانگونه که بود برمی گرداند پس ارواحشان را به آن برمی گرداند. پاک و منزه است الله تعالی از اینکه چیزی او را ناتوان کند و او بر هر چیزی تواناست.در سنت کیفیت و چگونگی زنده شدن بیان شده است.
خداوند بر زمین آب را نازل می کند پس به وسیله آن اهل قبور می رویند هماگونه که گیاهان می رویند. و دلیل بر آن حدیث ابوهریره (رض) است که شیخین روایت کرده اند. در آن رسول الله صلی الله علیه وسلم میفرماید:
«مَا بَیْنَ النَّفْخَتَیْنِ أَرْبَعُونَ قَالَ أَرْبَعُونَ یَوْمًا قَالَ أَبَیْتُ قَالَ أَرْبَعُونَ شَهْرًا قَالَ أَبَیْتُ قَالَ أَرْبَعُونَ سَنَهً قَالَ أَبَیْتُ قَالَ ثُمَّ یُنْزِلُ اللَّهُ مِنْ السَّمَاءِ مَاءً فَیَنْبُتُونَ کَمَا یَنْبُتُ الْبَقْلُ لَیْسَ مِنْ الْإِنْسَانِ شَیْءٌ إِلَّا یَبْلَى إِلَّا عَظْمًا وَاحِدًا وَهُوَ عَجْبُ الذَّنَبِ وَمِنْهُ یُرَکَّبُ الْخَلْقُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ» بخاری (۴۹۳۵) ، و مسلم (۲۹۵۵) .
«فاصله بین دو نفخ صور چهل است. از ابوهریرهس پرسیدند:چهل روز است. گفت: نمی توانم چیزی را بگویم به آن علم ندارم. گفتند: چهل ماه است؟ گفت: نمی توانم چیزی بگویم به آن علم ندارم. گفتند: چهل سال است؟ گفت: نمی توانم چیزی بگویم به آن علم ندارم. پیامبر فرمود: سپس خداوند از آسمان بارانی نازل می کند پس مرده ها زنده می شوند همانطور که گیاهان سبز می شوند. تمام اعضای انسان پوسیده می شود مگر یک قطعه استخوانی که عجب الذنب نام دارد که سالم باقی می‌ماند و انسانها در روز قیامت از این استخوان زنده و آفریده می شوند». این حدیث بر کیفیت زنده شدن دلالت دارد و اینکه اهل قبور در قبرهایشان چهل در فاصله بین دو نفخه می مانند که آن دو نفخ، نفخ مردن و زنده شدن می باشد و راوی منظور از چهل را مشخص نکرده که آن چهل روز، یا چهل ماه یا چهل سال است. آن در بعضی از روایات آمده که چهل سال است. سپس هنگامی که خداوند بخواهد مخلوقات را زنده کند بارانی از آسمان نازل می کند. در بعضی روایت آمده آن مانند منی مرد است پس اهل قبور از آن آب زنده می شوند همانگونه که گیاهان سبز می گردند بعد از اینکه تمام جسمشان جز استخوان عجب الذنب از بین رفت و این شامل انبیاء نمی گردد زیرا اجساد آنها نمی پوسد همانگونه که بیان آن قبلاً گذشت. با این توضیحات حقیقت زنده شدن، و زمان و کیفیت آن روشن گردید و الله اعلم.
دلیل زنده شدن از دیدگاه کتاب، سنت و نظر:
کتاب و سنت بر زنده شدن مردگان توسط الله تعالی دلالت دارد و بیان آن در بسیاری از جاهای کتاب خداوند و سنت رسول الله (ص) آمده است.
خداوند در کتابش می فرماید:{ثُمَّ بَعَثْنَاکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ}( بقره ۵۶)
«سپس بعد از مردنتان شما را زنده می گردانیم تا شکر گزار باشید». و می فرماید:{مَا خَلْقُکُمْ وَلَا بَعْثُکُمْ إِلَّا کَنَفْسٍ وَاحِدَهٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ}( لقمان ۲۸)
«خلقت و زنده شدن شما جز مانند آفریدن یک تن نیست. همانا خداوند شنوای بیناست» و می فرماید:{زَعَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنْ لَنْ یُبْعَثُوا قُلْ بَلَى وَرَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلْتُمْ وَذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ}( تغابن ۷)
«کسانی که کافرند گمان می کنند که هرگز زنده نمی شوند. بگو بلکه حتماً زنده خواهند شد و به پروردگارم سوگند حتماً برانگیخته خواهید شد سپس به آنچه انجام داده اید آگاه خواهد گرداند و آن بر خداوند آسان است».
و از سنت حدیث ابوهریره رضی الله عنه می باشد که پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: «لَا تُفَضِّلُوا بَیْنَ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ فَإِنَّهُ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَیَصْعَقُ مَنْ فِی السَّمَوَاتِ وَمَنْ فِی الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ یُنْفَخُ فِیهِ أُخْرَى فَأَکُونُ أَوَّلَ مَنْ بُعِثَ أو فی أول من بعث فَإِذَا مُوسَى آخِذٌ بِالْعَرْشِ» بخاری (۳۴۱۴) ، و مسلم (۲۳۷۳)
«بین پیامبران خدا بعضی را بر بعض دیگر برتری ندهید. او در صور می دمد پس هر آنچه در آسمانها و زمین هستند می میرند مگر آنکه خدا بخواهد. پیامبر فرمود: سپس بار دیگر در آن می دمد پس من اولین کس یا جزو اولین کسانی هستم که خداوند زنده می گرداند در آن هنگام موسی به [پایه ای از پایه های] عرش چسبیده است». و در حدیث ابوسعید خدری رضی الله عنه در صحیحین آمده:«فَأَکُونُ أَوَّلَ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ» بخاری (۲۴۱۲) ، وصحیح مسلم (۲۲۷۸) .
«من اولین کسی هستم که قبرش شکافته می شود». این دو حدیث بر زنده شدن مردگان از قبرهایشان در روز قیامت و رفتن به سرزمین محشر دلالت دارد و در این دو فضیلتی برای پیامبر صلی الله علیه وسلم وجود دارد که اول از همه زنده می شود.
کما اینکه رأی صحیح بر بیان زنده شدن دلالت می نماید و زنده شدن تکرار برای خلق کردن است و برای هر عاقلی معلوم است که تکرار برای چیزی آسانتر از خلقت ابتدایی آن است و برای این است که الله تعالی در کتابش هنگامی که از زنده شدن و وقوع آن بحث می نماید به خلقت انسان و به وجود آوردن اولی می پردازد زیرا کسی که قادر است برای اولین بار به وجود آورد به اولی می تواند دوباره او را بوجود آورد. کسی که معترض به زنده شدن بود همانگونه که خداوند بیان می کند:{مَنْ یُحْیِی الْعِظَامَ وَهِیَ رَمِیمٌ}( یس ۷۸)
«کیست که این استخوانهای پوسیده را دوباره زنده کند» الله تعالی در جواب می فرماید:{قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّهٍ}( یس ۷۹)
«بگو کسی که اولین بار او را خلق کرد و به وجود آورد». الله تعالی می فرماید:{وَهُوَ الَّذِی یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ}( روم ۲۷)
«او کسی است که آفرینش را آغاز کرد سپس دوباره آن را برمی گرداند و آن را تجدید می نماید و این کار بر او آسان است». این دلیل شرعی عقلی از کتاب خدا برای رد بر تمام انکار کنندگان دروغگو در مورد زنده شدن است و دلیلی است که نمی‌توان آن را رد نمود.
حشر:
نصوص بر جمع گردیدن بندگان بعد از زنده شدنشان به سوی سرزمین محشر به حالت کاملاً پابرهنه، عریان و ختنه نشده دلالت دارد. الله تعالی می فرماید:{وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا}( کهف ۴۷)
«و آنان را برانگیزیم و کسی از آنان را ترک نکردیم» و می فرماید: {یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ}( ابراهیم ۴۸)
«روزی که زمین به غیر زمین و آسمانها به غیر آنها تبدیل شوند و در برابر خداوند یگانه قهار نمایان شوند».
از عائشه رضی الله عنها روایت است که از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که میفرمود: «یُحْشَرُ النَّاسُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ حُفَاهً عُرَاهً غُرْلًا قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ النِّسَاءُ وَالرِّجَالُ جَمِیعًا یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَا عَائِشَهُ الْأَمْرُ أَشَدُّ مِنْ أَنْ یَنْظُرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ» بخاری (۶۵۲۷) ، و مسلم (۲۸۵۹) .
«پا برهنه، عریان و بدون ختنه، حشر خواهید شد. عایشه ک میگوید: گفتم: «ای رسول خدا! مردان و زنان، با هم حشر میشوند و به یگدیگر، نگاه می کنند؟! فرمود: مسئله دشوارتر از آن است که کسی در این فکر باشد (به دیگری نگاه کند)». و این حشر تمام مخلوقات را در برمی گیرد. نصوص بر حشر دیگری هم بی شک آنجا در بهشت و جهنم دلالت دارد. مؤمنان دسته دسته در حالیکه آنها ایستاده اند به سوی بهشت حشر می شوند. الله تعالی می فرماید:{یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَى الرَّحْمَنِ وَفْدًا}( مریم ۸۵)
«روزی که متقین را دسته دسته به سوی رحمن محشور می کنیم». طبری از علیس در تفسیر این قول الله تعالی می فرماید:(أما والله ما یحشر الوفد على أرجلهم، ولا یساقون سوقا ولکنهم یؤتون بنوق لم یر الخلائق مثلها، علیها رحال الذهب، وأزمتها الزبرجد فیرکبون علیها حتى یضربوا أبواب الجنه) «به خدا قسم دسته دسته بر پاها و ساقهایشان محشور نمی شوند بلکه آنها به وسیله شترانی می آیند که هیچ کس مثل آنها را ندیده است بر آن زینی از طلا است و دهنه آن از زبرجد است بر آن سوار می شوند تا اینکه درهای بهشت را می زنند». (تفسیر طبری (۸ / ۳۸۰))
اما کافران به سوی آتش بر صورتهایشان با حالت کور و کر و لال حشر می شوند . الله تعالی می فرماید:{الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ أُولَئِکَ شَرٌّ مَکَانًا وَأَضَلُّ سَبِیلًا}( فرقان ۳۴)
«کسانی که بر صورتهایشان به سوی جهنم رانده می شوند آنان بدترین جا و بدترین و گم ترین راه را دارند» و می فرماید:{وَنَحْشُرُهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَى وُجُوهِهِمْ عُمْیًا وَبُکْمًا وَصُمًّا}( اسراء ۹۷)
«و روز قیامت بر صورتهایشان در حالیکه کور و کر و لالند رانده می شوند».
وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.
وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالمین.
