پذیرش اعمال در نزد خداوند
آوای سنت : شروط پذیرش اعمال نزد خداوند:
قال أبو عبد الله النباجی الزاهد /: «خمس خصال بـها تمام العمل: الإیمـان بمعرفه الله ﻷ، ومعرفه الحق، وإخلاص العمل لله، والعمل على السنه، وأکل الحلال، فإن فقدت واحده لم یرتفع العمل»[۱].
ابوعبدالله نباجی / می‌فرماید: «پنج خصلت هستند که عمل توسط آنها کامل (و مقبول) می‌شود: ایمان به شناخت خداوند ﻷ، شناخت حق، اخلاص عمل برای خدا، انجام دادن عمل بر طبق سنت نبوی، خوردن مال حلال، هرگاه یکی از اینها نباشد عمل پذیرفته نمی‌شود».
پس بر طبق این فرمایش امامِ زاهد (که بر گرفته از روح شریعت است): هرکس مسلمان نباشد یعنی ایمان نداشته باشد، یا حق را نشناسد، یا مرتکب ریاء شود، یا مخالف سنت عمل کند و عملش را آمیخته با بدعت انجام دهد، یا مال حرام بخورد، عملش مردود است.
اگر عملی خالصا برای خدا صورت گیرد اما بر طبق تعریف و خواسته‌ی شارع صورت نپذیرد و با بدعت همراه باشد، آن عمل ارزشی ندارد:
وقال ابن القیّم / تعالى: «العمل بغیر إخلاص ولا اقتداء کالـمسافر یملأ جرابه رملا ینقله ولا ینفعه»[۲].
و ابن قیم / فرمود: «عمل بدون اخلاص و مخالف سنت همچون مسافری است که کیسه‌ای پر از شن با خود حمل می‌کند که سودی برایش ندارد».
جایگاه نیت در پذیرش اعمال:
هرآنچه برای رضایت و خشنودی خدای متعال صورت پذیرد، نزد او ارزشمند است و اگر بخواهد برای آن اجر و ثواب درنظر می‌گیرد، پس سعی کنیم تا اعمال خود را به نیت خشنودی خدا انجام دهیم، چرا که خدای متعال به قلب‌ها می‌نگرد نه به ظاهر ما!.
قال مطرف بن عبد الله /: «صلاح القلب بصلاح العمل، وصلاح العمل بصلاح النیه»[۳]. مطرف بن عبدالله / فرمود: «اصلاح قلب با اصلاح عمل روی می‌دهد، و اصلاح عمل نیز با اصلاح و نیک ساختن نیت روی می‌دهد».
وقال ابن الـمبارک /: «رب عمل صغیر تعظمه النیه، ورب عمل کبیر تصغره النیه»[۴].
و عبدالله ابن مبارک / فرمود: «گاهی عملی هرچند کوچک است اما نیت (شخص) آنرا بزرگ می‌کند، و گاهی عملی هرچند بزرگ است اما نیت آنرا کوچک می‌گرداند».
البته تنها نیت پاک و خالص شرط کافی نیست، بلکه عملی که انجام می‌دهیم باید آنگونه باشد که خدا و رسولش بدان امر داده‌اند، بعبارتی عمل انجام شده باید موافق شریعت و سنت باشد و هرگاه چنین عملی با اخلاص صورت گیرد، امید است که مشمول رحمت الهی قرار بگیریم.
قال الفضیل بن عیاض / فی قوله تعالى: «إن العمل إذا کان خالصاً ولـم یکن صواباً لـم یُقبَل، وإذا کان صواباً ولـم یکن خالصاً لـم یُقبَل، حتى یکون خالصاً صواباً، قال: والخالص إذا کان لله ﻷ والصواب إذا کان على السنه»[۵].
فضیل بن عیاض / فرمود: «هرگاه عمل خالصانه برای خدا باشد ولی درست انجام نشود، پذیرفته نمی‌شود. و هرگاه درست انجام شود ولی خالص برای خدا نباشد، باز پذیرفته نمی‌شود، تا آنکه هم خالص باشد و هم درست انجام شود. و فرمود: خالص یعنی آنکه عمل تنها برای خدا باشد و درست یعنی آنکه عمل بر طبق سنت نبوی انجام شود».
«إن النیه الـمجرده من العمل یثاب علیها والعمل الـمجرد عن النیه لا یثاب علیه»[۶].
«نیتی که عمل بدنبال نداشته باشد اجر میبرد، اما عملی که بدون نیت باشد اجر نخواهد برد».
[۱]– «جامع العلوم والحکم» (ص: ۱۰۹).
[۲]– «الفوائد» (۶۷).
[۳]– «جامع العلوم والحکم» (ص: ۱۶).
[۴]– «جامع العلوم والحکم» (ص: ۱۶).
[۵]– «جامع العلوم والحکم» (ص: ۱۷).
[۶]– «الفتاوى الکبرى» (ص: ۲۱۱).
