آوای سنت : همه ما در زندگی دچار خشم می‌شویم. بسیاری از ناملایمات زندگی، جدال‌ها، باب میل نبودن کارها، مشکلات متنوع و از این قبیل سبب خشم‌مان می‌شود، و ما را در وضعیت بسیار بدی قرار می‌دهد.
در حالت خشم و غضب، وضعیت جسمی و روحی انسان کاملاً متحول می‌شود. وقتی انسان غضب می‌کند، خون در رگ‌هایش به جوش می‌آید، و در قلبش غلیان می‌کند، از اثر آن قلب تندتند می‌زند، و فشار خون بالا می‌رود، و ای بسا که آثار آن در چهره نمایان می‌گردد.
به لحاظ روحی و روانی نیز، خشم تأثیرات خود را بر جای می‌گذارد. انسان را خسته و دردمند می‌سازد، غم و اندوه را برایش به ارمغان می‌آورد، ناراحتش می‌نماید، و او را رنج بسیار می‌دهد. این وضعیت تنها بر خود او نیست که تمام اطرافیانش را نیز متأثر می‌سازد، و دل‌شان را می‌شکند و ناراحت‌شان می‌کند.
خشم یک امر طبیعی است. هر انسانی از این صفت بر خوردار است. روان‌شناسان می‌گویند خشم نوعی واکنش به جهت مقابله و تعامل با انواع تهدیداتی است که انسان در زندگی با آن مواجه است. یعنی خشم نوعی سپر دفاعی انسان در برابر عوامل تهدیدزای خارجی است، چه این عوامل روح او را بیازارد و ناراحتش کند، و یا جسمش را در معرض تهدید قرار دهد. روی این اساس مطلق خشم را نمی‌توان وصف به خوبی یا بدی کرد، زیرا مقداری از آن در جای مناسبش لازم است، و هیچ کس نمی‌تواند آن‌را بد بگوید.
اما بسیاری از خشم‌هایی که ما می‌کنیم، از صور خشم ناپسند است، و جزء رذایل صفات به شمار می‌رود، زمانی‌که انسان از کوره دَر برود و آن‌قدر خشم بر او غلبه یابد که عقلش را تحت الشعاع قرار داده از کنترل خارجش کند.
گاهی انسان دچار چنین حالتی می‌شود، و آن‌قدر خشم او را در بَر میگیرد که مدیریتش از محدوده عقل خارج و در عهده قوه قهریه قرار میگیرد، و چون گرفتار چنین حالتی بشود، احتمال بروز هر شر و ضرری از جانب او متصور است. او می‌تواند هم به خود ضرر بزند و هم به دیگران. و حتی امکان دارد اشیای ما حول خود را بشکند و نابود نماید، چون نمی‌فهمد چه می‌کند و چه باید بکند.
خشم از شیطان است
بی‌تردید که عوامل خشم انسان ابتدا در بیرون از وجود او اتفاق می‌افتد، سپس دستگاه‌ها و تجهیزات واکنشی انسان در درونش به کار می‌افتند و عکس العمل نشان می‌دهند. با این‌حال نباید نقش شیطان رجیم را در شعله‌ور ساختن خشم انسان نادیده انگاشت. رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «إن الغضبَ من الشَیطانِ، وإن الشیطان خُلِقَ مِن النار، وإنما تُطفاُ النارُ بالماء، فإذا غَضِبَ أحدُکُم فلیتوضأ» (ابوداود، ج۷ ص ۱۶۳) (همانا غضب از شیطان است، و شیطان از آتش آفریده شده، و آتش را آب خاموش می‌سازد. پس هرگاه یکی از شما دچار خشم شد باید که وضو بگیرد).
معمولاً بسیاری از خشم‌های ما از جانب شیطان است. شیطان می‌خواهد با خشمگین ساختن انسان، او را در کنترل خود در آورد، و آن‌چه را می‌خواهد به منظور بدبخت ساختن انسان انجام دهد. چه بسیار شده که کسی بر اثر خشم، اسباب و اثاثیه منزل خود را ویران نموده، یا همسرش را طلاق داده، یا به خود و اهل بیت خود، و یا به دیگران آسیب رسانیده است. اگر در وقت دعواها، منازعات و مجادلات، خشم انسان کنترل نشود، امکان دارد او را به سوی قتل و کشتن دیگران بکشاند.
قرآن از کسانی که خشم خود را فرود می‌برند ستایش می‌کند
حق‌تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» [آل عمران، ۱۳۴] (آنانی‌که در فراخی و تنگی انفاق می‌کنند، و خشم خود را فرو می‌برند، و از مردم دَر می‌گذرند، و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد).
به موجب این آیه کسانی که انفاق می‌کنند، و خشم خود را فرو می‌برند، و از مردم عفو می‌کنند و در می‌گذرند، از جمله نیکوکاران به شمار رفته و محبوب خدای تعالی قرار می‌گیرند.
چگونه خشم خود را کنترل کنیم؟
اولاً باید بدانیم که خشم کاری بد و زشت است، مگر این‌که در حق، و برای حق باشد که در این حالت هم باید تحت کنترل انسان باشد، نه این‌که انسان در کنترل خشم قرار گیرد. قبلاً حدیثی را ذکر کردیم که نشان از آن داشت که خشم کاری است شیطانی، پس این صفت زشت با مواصفات یک انسان نیک و صالح مناسبت ندارد. شایسته نیست انسان خود را با صفات شیطان متصف بسازد.
برخی از انسان‌ها گمان می‌کنند اگر خشم کنند و بریزند و بپاشانند و بجنگند و دشنام دهند و بزنند، می‌پندارند این‌ها همه قهرمانی و شجاعت و مردانگی است. در حالی که چنین نیست. روزی پیامبر اکرم(ص) از اصحاب سوال کردند که نزد شما پهلوانی چیست؟ گفتند: این‌که هیچ مردی حریفش واقع نشود.
فرمود: «لا، ولکن الصُّرعَهُ الذی یملک نفسَه عند الغضب» (مسند احمد ۳/۵۱۸) (نه این‌گونه نیست، پهلوانی این است که کسی خویشتن را در وقت خشم کنترل نماید).
هر کسی که ادعای قهرمانی، پهلوانی، شجاعت، غیرت، مردانگی، شهامت دارد، و ادعای زور و قوت می‌کند، اگر مرد است خود را در وقت خشم کنترل نماید.
در مقام دوم اگر خشم ناشی از بیماریهای روحی و روانی است، نیاز است تا انسان به پزشکان مخصوص مراجعه کند، و با مشوره آن‌ها اقدام به تداوی خود نماید.
اما اگر خشم ناشی از عوامل بیماری‌زا نباشد در چنین حالتی مطابق هدایات پیامبر اسلام(ص) انسان باید وضو بگیرد. قبلاً حدیثی را ذکر کردیم که پیامبر(ص) خشم را از شیطان دانستند، و امر کردند که اگر کسی دچار خشم شد وضو بگیرد.
سومین کاری که می‌تواند انجام دهد، این است که وضعیت خود را تغییر دهد. اگر می‌تواند از جایی که در آن برایش خشم ایجاد شده دور گردد. مثلاً اگر در خانه است، از خانه بیرون شود و اگر در بازار است به جایی دیگر برود.
تغییر حالت نیز بسیار مفید است. حضرت رسول(ص) فرمود: «إِذَا غَضِبَ أَحَدُکُمْ وَهُوَ قَائِمٌ، فَلْیَجْلِسْ، فَإِنْ ذَهَبَ عَنْهُ الْغَضَبُ، وَإِلا، فَلْیَضْطَجِعْ» (موارد الظمآن، ج۶ ص۳۶۹) (هرگاه کسی از شما خشم نمود، اگر ایستاد بود بنشیند. اگر غضبش زایل شد که خوب ورنه دراز بکشد).
در گام بعدی، انسان باید از کلمات خداوند تبارک و تعالی در ازاله خشم بهره برد. چون خشم و غضب طوری که قبلاً اشاره شد از جانب شیطان رجیم است، پس انسان در وقت غضب باید به خداوند(ج) پناه ببرد. روزی کسی در حضور پیامبر(ص) بسیار خشمگین شد. پیامبر(ص) در مورد او فرمود: «من کلماتی را می‌دانم که اگر او بگوید، خشمش از او دور می‌شود. گفتند: آن کلمات چیست یا رسول الله؟ فرمود: بگوید: «اللَّهُمَ إنی أعوذُ بِکَ مِن الشَّیطان الرجیم» [ابوداود، ج۷ ص۱۶۰) (بار الها! من به تو پناه می‌برم از شیطان رانده شده).
حاصل سخن این‌که:
خشم به ناحق و کنترل ناشده، صفتی است شیطانی و زشت که بایسته و شایسته یک انسان مسلمان نیست. و انسان از جهت خشمی که پیدا می‌کند، به خود و دیگران آسیب می‌رساند. چه بسا مردانی که دچار خشم شدند و همسران خود را طلاق دادند، و به این ترتیب زندگی خود را متلاشی ساختند. چه بسیارند مردانی که بر اثر خشم و عدم کنترل آن، اقدام به قتل نفس کردند و خود و دیگران را بدبخت نمودند. و این گونه کارهای دیگری انجام دادند که جز پشیمانی، حاصل دیگری برای آن ها نداشته است.
نظر به همه آثار و پیامدهای بد خشم و غضب، رسول الله(ص) از خشم نهی به عمل آورده، در پاسخ به انسانی که چندین بار از ایشان تقاضا کرد که او را به چیزی توصیه کنند، فرمود: «لاتغضب» (مختصر صحیح البخاری، ج۴ ص ۸۵) (خشم نکن).
عبدالله بن عباس (رض) می‌گوید: هر کس در وقت خشم صبر نماید، و از بدی‌ها در گذرد، خداوند متعال او را حفظ می‌کند و دشمن را برایش دوست می‌گرداند.
بیایید به خاطر خشنودی خدا(ج)، پیامبر(ص)، خود و اهل بیت و وابستگان و برادران مسلمان خود تا می‌توانیم از خشم و غضب دوری گزینیم و چون خشم کردیم آن را کنترل نماییم.
