آوای سنت : در قرآن عبارات و آیات بسیاری تکرار می‌شوند، بلاغت قرآن کجاست؟
تکرارهای موجود در قرآن نشانه ضعف ادبی قرآن است.
جواب:
به ذکر جنبه‌ای از حکمت‌های تکرار آیات و عبارات در قرآن کریم می‌پردازیم.
«زمان احتیاجات جسمانی‌مان متفاوت است، احتیاج به هوا، در هر لحظه است، احتیاج به آب، در زمان حرارت معده می‌باشد، احتیاج به غذا، در هر روز است، احتیاج به نور، حداقل هفته‌ای یکبار لازم است.
کذلک زمان احتیاجات معنوی‌مان نیز متفاوت و مختلف است، هر لحظه محتاج کلمه الله هستیم، هر زمان به بسمله و هر ساعت به لا اله الا الله احتیاج داریم.»
رسائل نور، سعید نورسی
« کلماتی در قرآن وجود دارد که حایز بیشترین تکرار در آیات هستند و (( دلیل این تکرار، آن هم در شرایطی که می‌شد به جای لفظ مکرر ضمیر آورد، آن است که الفاظ مکرر با پیوند قوی با معنا، در شکل‌گیری مفاهیم اساسی که متن قرآن در ایجاد آن می‌کوشد، نقش مهمی ایفا می‌کنند )). (علی، عبدالرحیم، البناء العربی للآیه القرآنیه، ترجمه عبدالمتعال زین العابدین، ص ۱۳۸. )
در این مقوله، بازآوردن عین لفظ، حاوی تأثیری است که چنانچه ضمیر به جای آن آورده می‌شد، این تأثیر محقق نمی‌گشت. مثال‌های زیر، درک این مطلب را محسوس‌تر می‌سازد:
((… قُلْ أَأَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ ۗ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهَادَهً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ )) ( بقره ۲:۱۴۰ ). (( … بگو: آیا شما بهتر می‌دانید یا خدا؟ و کیست ستمکارتر از آن کس که شهادتی از خدا را در نزد خویش پوشیده دارد؟ و خدا از آنچه می‌کنید، غافل نیست)).
((… وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ )) ( بقره ۲: ۲۸۲ ) (( و از خدا پروا کنید، و خدا [ بدین گونه ] به شما آموزش می‌دهد، و خدا به هر چیزی داناست)).
(( قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ )) ( اخلاص ۱۱۲: ۱_۲ ). (( بگو: او خدایی است یکتا، خدای صمد)).
بدیهی است به جای هر یک از تکرارهای بالا، می‌شد از ضمیر استفاده کرد؛ لکن تأثیری که خودِ لفظِ جلالۀ (( الله )) در تقویت معنا ایفا می‌کند، سبب شده است که تکرارش بر آوردن ضمیر ترجیح داده شود.
تکرار لفظ جلالۀ (( الله )) بیشترین تکرار را در کلّ آیات قرآن داراست. در مواردی تکرار این لفظ در سوره‌ای بیش از تکرار آن در دیگر سوره هاست. برای نمونه، در سورۀ مجادله که حاوی ۲۲ آیه است، لفظ جلالۀ (( الله )) در هر آیه از آن، دست کم یکبار، متوسط دوبار و دست بالا سه بار تکرار شده است.
آنچه در مورد این سوره، مورد توافق همۀ مفسّران می‌باشد، آن است که سبب نزول این سوره به ماجرای زنی به نام (( خوله بنت ثعلبه )) و همسرش (( اوث بن ثابت )) برمی‌گردد. خلاصۀ ماجرا چنین است:
(( اوس در حالت خشم، همسرِ خویش را ظهار نمود. ظهار یکی از انواع طلاق‌های جاهلی بود که برگشت از آن ممکن نبود. وی اندکی بعد از کار خویش پشیمان شد و خوله را برای چاره‌جویی نزد پیامبر فرستاد؛ اما پیامبر در هر بار به وی می‌فرمود که خداوند در این باره به ایشان چیزی نفرموده. لکن خوله قانع نمی‌گشت و در گرفتن چاره‌ای از پیامبر ص اصرار می‌ورزید، در پایان که از مجادلۀ با پیامبر نومید شد، گفت: از این نیاز، به خداوند شکوه می‌کنم و از این مکان برنمی‌خیزم، مگر خداوند، خودش دربارۀ من حکم کند. لحظاتی نگذشته بود که آیات سورۀ مجادله بر پیامبر نازل گشت: (( قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِی تُجَادِلُکَ فِی زَوْجِهَا وَتَشْتَکِی إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ یَسْمَعُ تَحَاوُرَکُمَا ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ )) ( مجادله ۱، ۵۱ ). «خدا گفتار [ زنی ] را که درباره شوهرش با تو گفتوگو و به خدا شکایت می‌کرد، شنید و خدا گفتوگوی شما را می‌شنود، زیرا خدا، شنوای بیناست».
این آیه و تکرار (( الله )) در آن، تأکید بر این معناست که خداوندی که (( عالِمُ الغَیبِ وَ الشَّهادَه )) است؛ پرداختن به امری او را از پرداختن به امر دیگر غافل نمی‌کند و تمام نجواهای ما را می‌شنود و در تمام شأن‌های زندگی، چه کوچک و چه بزرگ، همراه ماست. تکرار (( الله )) که در تمام این سوره دیده می‌شود، در حقیقت، طنینِ شِکوۀ درمانده‌ای است که در آسمان‌ها پیچیده و در تعبیری دیگر، بازتاب لبیک خداوند به فریاد مضطری است که او را خوانده است. ))»
بررسی زیبایی شناسی تکرار در قرآن کریم، فرحناز شاهوردی، با نظارت: دکتر حسن عبداللهی و دکتر سید حسین سیدی
«انجمن آنتی شبهات»
