اسلام و مسلمانان در آلمان (بخش دوم)
آوای سنت : استادان حوزه مطالعات اسلامی از دانشگاه‌های «گوته فرانکفورت» و «فیلیپس ماربورگ» به همراه مدیر مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن و همچنین شارلوت ویدمان، روزنامه‌نگار برلینی، در نشستی با عنوان «آیا ما درک درستی از اسلام داریم؟» درباره پژوهش‌های علمی و بحثهای عمومی در حوزه اسلامی با یکدیگر به گفت‌وگو پرداختند. آنها در خلال بحث خود درباره شکل‌گیری تصویر اسلام در جامعه اروپا و «جهان اسلام» صحبت کردند و به این پرسش پرداختند که انتقاد از مسلمانان باید چگونه باشد تا تصویر آنها در جامعه آلمان و اروپا مخدوش نشود؟
بحثهای مربوط به اسلام و مسلمانان مدتی است که در جامعه آلمان به شکلی جدی دنبال می‌شود.
پیش از این هیچ‌گاه بحث در حوزه اسلامی در مرکز توجه سیاستمداران و جامعه آلمان و اروپا قرار نداشت. با وجود این، در سال‌های اخیر ترس ناشی از حضور ۸۰۰ هزار پناهجوی جنگی از کشورهایی مانند سوریه و افغانستان در آلمان باعث شکل‌گیری بحثهای کنونی شده است. در این میان جنبش‌ها و احزاب راستگرای افراطی همواره در بحث‌ها و تبلیغات انتخاباتی از مسئله حضور پناهجویان در آلمان سوء استفاده می‌کنند. از این رو مسئولان مرکز لایبنیتس به منظور مطالعات شرق مدرن تصمیم گرفتند در نشستی درباره بحثهای مطرح شده در جامعه آلمان در خصوص اسلام و مسلمانان به گفت‌وگو بپردازند.
نگاهی به شکل‌گیری مرکز لایبنیتس
مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن در سال ۱۹۹۶ به عنوان مرکز تحقیقاتی غیردانشگاهی تأسیس شد و از سال ۲۰۱۷، به عنوان زیرمجموعه انجمن لایبنیتس فعالیت خود را ادامه داد. تأسیس چنین مرکزی در ابتدا باعث ایجاد بحثهای زیادی در سطح جامعه علمی آلمان شد، اما بعدها این مؤسسه به مرکزی برای تحقیقات علمی در حوزه شرق‌شناسی بدل شد و در حال حاضر، پژوهشگران این مرکز در حوزه‌های بینا‌رشته‌ای و بینا‌فرهنگی، به پژوهش می‌پردازند. علاوه بر این، مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن، اکنون تنها به پژوهشگران اروپایی تعلق ندارد، بلکه محققان از سراسر جهان برای پژوهش در حوزه فرهنگ، مطالعات اسلامی و همچنین تمامی رشته‌های علوم اجتماعی به برلین سفر می‌کنند. از سوی دیگر، پروژه‌های این مؤسسه تنها به مسائل خاورمیانه محدود نمی‌شود.
در حال حاضر پروژه‌هایی مانند «ورزش و مدرنیته در اتیوپی»، «اعمال مذهبی در میان جوانان مسلمان نیجریه» و «اندیشه‌های سیاسی در دانشگاه کابل» در دست بررسی پژوهشگران این مرکز قرار دارد. همچنین این مؤسسه نشریاتی را درباره موضوعات تاریخی منتشر می‌کند که با مسائل کنونی جهان در ارتباط است. بررسی موضوعاتی مانند حکومت استبدادی در مصر و قربانیان یهودی در ایتالیا و آلمان نیز از دیگر پروژه‌های تحقیقاتی این مرکز است. در عین حال، تحقیقات علمی و اصولی در مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن اهمیت زیادی دارد و پژوهشگران آن بدون تعصب و پیش‌داوری مشغول کارند. به ویژه درباره اسلام سعی شده است که این پیش‌داوری‌ها وجود نداشته باشد، اما زمانی که از اصطلاحاتی مانند اسلام و مسلمانان صحبت می‌شود، طیف گسترده‌ای از دیدگاه‌ها و نظرات نیز وجود دارد. همچنین وقتی درباره مهاجران مسلمان و یا تروریسم اسلامی بحث می‌شود، اجتناب از پیش‌داوری کار سختی به نظر می‌رسد.
استناد راستگرایان به اطلاعات اشتباه درباره اسلام
در همین باره مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن، میزبان نشستی با عنوان «آیا ما درک درستی از اسلام داریم؟» بود. استادان سخنران در این نشست با اشاره به تصویر شکل گرفته از اسلام در جامعه اروپایی، تأکید کردند که اروپاییان سیاست اروپایی را به عنوان جهان مسیحی می‌شناسند و جهان اسلام را متعلق به خاورمیانه می‌دانند، در حالی که مسلمانان به یک مکان خاص تعلق ندارند. به اعتقاد این اسلام‌شناسان، هرچند اسلام از عربستان ظهور کرده است، اکنون مسلمانان در سراسر جهان پراکنده هستند و مانند پیروان سایر ادیان، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. با وجود این، نشان دادن این تفاوت‌ها در بحثهای عمومی جامعه بسیار مشکل است.
در مقابل، راستگرایان افراطی در تمام بحث‌ها بر یکی بودن مسلمانان تأکید می‌کنند و با استناد به اطلاعات اشتباه و کلیشه‌های موجود، سعی دارند بحثهای عمومی را به انحراف بکشانند، در حالی که مسلمانان زبان و خرده‌فرهنگ‌های متفاوتی دارند و نمی‌توان همه آنها در یک گروه جای داد. این مسئله باید در بحثهای عمومی درباره اسلام بیشتر مورد توجه قرار گیرد. البته پژوهشگران و دانشمندان حوزه اسلامی برای آنکه بتوانند این تفاوت‌ها را نشان دهند، از مسلمانان رادیکال با عنوان اسلام‌گرایان استفاده می‌کنند. این واژه در اروپا و آلمان بار منفی دارد. با این حال، منتقدان از این واژه سوء استفاده می‌کنند و معتقدند پژوهشگران اسلام را به عنوان دینی خشونت‌آمیز و یا ایدئولوژی سیاسی شناخته‌اند. در این شرایط هر کس با انتقاد از اسلام در انتخابات اروپا می‌تواند رأی جمع کند و حتی پول زیادی به دست آورد.
سال‌هاست که کتاب‌هایی با محتوای اسلام‌هراسی مانند «چگونه اسلام مانع پیشرفت می‌شود» از تیلو زاراسین و «فاشیسم اسلامی» از حامد عبدالصمد در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های آلمان قرار دارد، در حالی که هنوز کتاب‌های علمی درباره اسلام جایگاهی در فهرست کتاب‌های پرفروش اروپا و آلمان پیدا نکرده‌اند.
اسلام در رسانه‌ها
شارلوت ویدمان، روزنامه‌نگار برلینی، در ادامه نشست گفت: «رسانه‌ها اغلب برای بحثهای یک‌طرفه درباره اسلام سرزنش می‌شوند. از دیدگاه منتقدان اسلام، رسانه‌ها با ادعای دروغین، اسلام را دین مدارا با سایر ادیان معرفی می‌کنند و از دیدگاه پژوهشگران عرصه اسلامی، رسانه‌ها اغلب تصاویر کلیشه‌ای از اسلام نشان می‌دهند، در حالی که در بسیاری از رسانه‌ها برای تهیه گزارش‌های واقعی و به دور از قضاوت درباره اسلام بسیار تلاش می‌شود. در مقابل، فقط تعداد کمی از محققان حوزه اسلامی حاضرند در گفتمان عمومی و بحث در رسانه‌ها شرکت کنند. آنها باید سواد رسانه‌ای خود را گسترش دهند؛ برای مثال از رسانه‌های اجتماعی استفاده کنند. متأسفانه در گفتمان سیاسی و رسانه‌ای، پژوهشگران حوزه اسلامی به ندرت حضور دارند».
او اضافه کرد: «امیدوارم که بحثهای علمی در حوزه مطالعات اسلامی بیشتر شود و محققان در پژوهش‌های خود بیشتر به مسائل مربوط به جهان اسلام بپردازند. به عنوان مثال، هنوز مسائل مبهمی درباره داعش وجود دارد و یا درباره حضور نظامی جمهوری فدرال آلمان در کشور مالی، در سطح جامعه آلمان صحبت نمی‌شود. اگرچه نیروهای نظامی آلمان در مالی جزو نیروهای حافظ صلح سازمان ملل محسوب می‌شوند، با این وجود مشخص نیست که حضور آنان چه تأثیری بر زندگی مردم و وضعیت سیاسی کشور دارد. مالی نمونه‌ای از هزاران موضوعی است که پژوهشگران در آلمان باید به آن بپردازند، اما متأسفانه تجربه و علاقه برای پژوهش در این حوزه بسیار کم است.»
به گفته ویدمان و سایر کارشناسان شرکت‌کننده در میزگرد، تهیه گزارش واقعی و حضور در بحثهای عمومی در حوزه اسلامی کار مشکلی است. با وجود این، آنها معتقدند که برگزاری سمینارها و نشست‌های علمی در مؤسسات و دانشگاه‌ها می‌تواند به گسترش بحثهای عمومی درباره اسلام کمک کند و قضاوت و پیش‌داوری جامعه اروپا و آلمان درباره این دین را از بین ببرد.
به گفته آنها در شرایطی که راستگرایان افراطی با استفاده از تصاویر کلیشه‌ای از اسلام، در جامعه آلمان قدرت می‌گیرند، دانشمندان، استادان و محققان حوزه مطالعات اسلامی نباید بیکار بنشینند. آنها باید با استدلال‌های علمی تفاوت میان مسلمانان معتقد و گروه‌های افراطی را به جامعه آلمان نشان دهند.
