تأثیر اسلام بر آداب خانواده‌های قرقیزی
آوای سنت : دین اسلام دارای ابعاد بسیاری است که به همه جنبه‌های زندگی افراد می‌پردازد و این موضوع باعث شده بر سنت‌ها و آداب و رسوم اقوام و مردمان کشورهای مختلف اثر بگذارد.
اینکه جایگاه و نقش اسلام در زندگی یک خانواده چه اهمیتی دارد، موضوعی است که قانات میرزاخلیل‌اف، مؤلف و استاد گروه دین‌شناسی و الهیات دانشگاه ملی قرقیزستان، در قالب یک مقاله و با توجه به اوضاع دینی در قرقیزستان بررسی و در آن نقش جوامع مذهبی در حفظ ارزش‌های خانوادگی، عوامل مخرب ارزش‌های مردم قرقیزستان و نقش دین در زندگی خانوادگی پیروان اسلام را تشریح کرده است.
سنت‌های اسلامی و همچنین آئین و آداب پیش از اسلام بر نحوه زندگی، معیشت، خانواده و جهان‌بینی مردم قرقیزستان که بیش از ۸۰ درصد آنان، خود را مسلمان می‌دانند تأثیر گذاشته است.
در قرن هشتم تا دهم میلادی، اسلام در قرقیزستان گسترش یافت و در قرون بعد، دین غالب در میان اقوام عشایر و یکجانشین آسیای مرکزی به شمار می‌آمد. تاریخ ظهور و گسترش اسلام در قرقیزستان نشان می‌دهد که به استثنای دو مورد، اسلام هرگز جایگاهی که امروزه در جامعه قرقیز دارد، نداشته است.
مورد اول در دوره حکومت خانات قراخانی در سال ۹۵۵ میلادی اتفاق افتاد که موسی ابن ساتوق (بایتاش)، پسر ساتوق عبدالکریم قراخان، اسلام را دین رسمی اعلام کرد. تغلوق تیمور، حاکم مغولستان نیز همین کار را انجام داد؛ یعنی اسلام‌گرایی از ناحیه حکومت تحمیل شده و نتیجه مثبت نداده بود. حضور قبایل قرقیزی در خانات قراخوانی امروزه باعث اختلاف نظرهای بسیار بین تاریخ‌دانان شده است. درباره مغولستان باید گفت که قبایل قرقیزی به اسلام نگرویدند؛ آنان اغلب ضمن تاراج و حمله به اقوام یکجانشین مسلمان باعث سقوط دولت آنان شده بودند. در دوره حکومت خانات خوقند، شرایط مناسب‌تری برای پذیرش اسلام از سوی قرقیزها ایجاد شد، اما روند اسلام‌گرایی با تبدیل قرقیزستان به مستعمره امپراتوری روسیه متوقف شد.
در زمان حکومت شوروی، اسلام ضربه شدیدی خورد، زیرا بسیاری از مساجد و مدارس دینی تعطیل و اموال آنها ضبط شد. بسیاری از شخصیت‌ها و فعالان دینی مورد تبعید قرار گرفتند، با این حال اهدافی که اتحاد شوروی به دنبال آن بود، محقق نشد.
در شرایط ترویج الحاد و بی دینی، قاضیات مسلمانان قرقیزستان (اداره قاضیات مسئولیت انجام امور مربوط به مسلمانان در این کشور را برعهده دارد) به عنوان زیرمجموعه اداره روحانیت آسیای مرکزی، یک نهاد قانونی با ایدئولوژی غیررسمی بود. در اواخر سال‌های ۱۹۸۰، سیاست پرسترویکا (اصلاحات اقتصادی) میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی سابق زمینه را برای احیای اسلام در قرقیزستان ایجاد کرد که در نتیجه آن، اسلام در جامعه قرقیز جنبه قانونی یافت. از آن زمان و به ویژه پس از فروپاشی اتحاد شوروی، جامعه مسلمان قرقیزستان شاهد رستاخیز و رنسانس اسلامی بود.
در سال ۱۹۹۱ پس از کسب استقلال قرقیزستان، سیاست دولتی لیبرال در حوزه دینی شرایط مناسبی برای اجرای فرآیندهای مذهبی در این کشور فراهم کرد. یکی از عوامل رشد تفکر دینی افزایش تأثیر اسلام در همه زمینه‌های زندگی جامعه قرقیز از جمله سنت‌های خانوادگی است.
تجربه نشان می‌دهد، دین و به ویژه اسلام در زندگی خانوادگی و جمعیت مسلمانان قرقیزستان نقش مهمی را ایفا می‌کند. اسلام چه در گذشته و چه امروز در جهان‌بینی، زندگی و مسائل خانوادگی افراد تأثیر بسیار داشته است. به اعتقاد برخی کارشناسان، سنت‌های اسلامی با آداب و رسوم بت‌پرستانه دوره پیش از اسلام در هم تنیده و عناصر جدیدی به وجود آورده است. از سوی دیگر سنت‌هایی مانند نامگذاری فرزندان، ازدواج، طلاق، کفن و دفن، ختم و … ارتباطی مستقیم با احکام اسلامی دارد.
تأثیر اسلام بر تفکر اجتماعی ـ سیاسی قرقیزها
افکار اجتماعی، فلسفی و اخلاقی اسلام بر ادبیات شفاهی و تفکر اجتماعی ـ سیاسی قرقیزها نیز تأثیر گذاشته است. اسلام با خانواده ارتباط متقابل دارد. در حال حاضر بسیاری از خانواده‌های مسلمان قرقیز رعایت شرع اسلامی را یک سنت می‌دانند. سلسله مراتب دقیقی نیز وجود دارد که نقش هر یک از اعضای خانواده را از بزرگ خانواده تا تازه‌عروس مشخص کرده است. برای نمونه در خانواده قرقیزها احترام کوچکترها به بزرگترها و نیز احترام خاص نسبت به میهمانان واجب است.
روحانیون مسلمان در تمام مراسم‌ها از احترام خاصی برخوردار هستند. خانواده‌های قرقیز به اسلام، رعایت آداب و رسومی نظیر نماز میت، روزه‌داری در ایام ماه رمضان، نمازهای پنج‌گانه، عید فطر، عید قربان، زکات، خمس و حج پایبند هستند.
چند دستگی خانواده‌های مسلمان
خانواده‌های مسلمان قرقیزی را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد؛ گروه اول، خانواده‌هایی که در آنها شریعت به طور کامل و جدی رعایت می‌شود. دسته دوم، خانواده‌هایی که در آنها شریعت تا حدی رعایت می‌شود و دین به عنوان آداب و سنت ملی قرقیزی به شمار می‌رود. گروه سوم را خانواده‌هایی که منکر شریعت هستند تشکیل می‌دهند؛ آنها به دلیل اهمیت اجتماعی دین، مجبور هستند برخی آداب و رسوم را رعایت کنند و گروه چهارم، خانواده‌های سکولار به شمار می‌آیند که در آن علاوه بر ملحدان، متدینین هم هستند.
ارزش‌های اسلامی می‌تواند به حل مسائل اجتماعی نظیر طلاق، سرپرستی کودکان با یکی از والدین، اختلافات میان زوج‌ها و نسل‌ها، خشونت خانگی که بیشتر نوجوانان قربانی این مشکلات می‌شوند، کمک کند. این عوامل، مهمترین دلیل رفتارهای اخلاقی و اجتماعی زنان و مردان است.
انتخاب همسر برای ازدواج و تولد کودکان نزد مسلمانان، به قابلیت‌های جسمی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی بستگی دارد. یکی دیگر از مسائلی که ارزش‌های خانوادگی را سست می‌کند، مهاجرت داخلی و خارجی است. در حال حاضر بیش از یک میلیون نفر از اتباع قرقیزستان مهاجران کاری هستند.
مهاجرت کاری کانون خانواده و ارزش‌های خانوادگی را از بین میبرد. این امر زمینه و بهانه خوبی برای گروه‌های جذب افراد جهادگرا به شمار می‌رود. از جمله دیگر عواملی که باعث رادیکال شدن بخشی از متدینین می‌شود، عوامل اجتماعی ـ اقتصادی، مردم‌شناسی، اعتبار پایین روحانیون نزد مردم، تأثیر فرآیند جهانی شدن و شبکه اینترنت است.
وضعیت نامطلوب اقتصادی؛ عامل پدیده‌های منفی در جامعه
یک سوم همه طلاق‌ها در قرقیزستان در خانواده‌های جوان که کمتر از پنج سال زندگی مشترک داشته‌اند اتفاق افتاده است و این گونه طلاق‌ها در سهم کل طلاق‌ها هر سال افزایش می‌یابد. به این ترتیب باید گفت که علت همه پدیده‌های منفی در جامعه قرقیز که برخی مدعیان آن را با اسلام و دینداری مرتبط می‌دانند، احساس ناامیدی و وضعیت نامطلوب اجتماعی ـ اقتصادی و بیکاری است.
در حال حاضر امامان قرقیز موظف هستند همه عقود نکاح را به ثبت برسانند. بررسی کوتاه مشکلات خانواده‌های قرقیزی نشان می‌دهد که باید از ظرفیت‌های دین اسلام برای برون‌رفت از مشکلات اجتماعی در عین حفظ آداب و رسوم و سنت‌های خانوادگی مردم قرقیزستان استفاده کرد و سلامت خانواده باید یکی از اهداف اصلی و اجتماعی دولت به شمار آید.
