مقام قرب الهی در انجام نوافل / نوافل مفهومی عام و شامل دارد

آوای سنت : برای یک انسان مؤمن هیچ چیزی ارزشمندتر از تقرّب به خدای تعالی نیست. هر مسلمانی تلاش می‌کند با انجام برخی از امور، خود را به پروردگار عالم نزدیک کند و یا به اصطلاح به مقام قرب برسد.

کسی که به الله متعال نزدیک ‌شود، طبیعی است که به ارزش‌های والای مادی و معنویِ بسیاری دست پیدا می‌کند. دوستی و نزدیکی به باریتعالی خالی از ارزش و اهمیت نیست و ای بسا انسان‌هایی که از این طریق توانستند به مدارج عالی در معنویت و نیز در امور مادیِ زندگی برسند.

منظور از نفل امور زائد بر فرایض است، اموری که انسان مجبور نیست آن‌ها را انجام دهد بلکه در حوزه اختیار او قرار دارد طوری که می‌تواند انجام دهد و یا انجام ندهد. در حالی‌که فرایض را هر انسان مکلّف و واجد شرایطی باید انجام دهد و هیچ مؤمنی را از انجام آن گریزی نیست.

برخی گمان می‌کنند منظور از نفل نماز نافله است، یعنی این‌که یک انسان علاوه به فرایض پنج وقت و سنت‌های راتبه آن‌ نمازهای دیگری را نیز ادا کند. این پندار به هیچ وجه درست نیست. نفل در تمام عرصه‌های زندگی انسان حضور گسترده دارد. در حوزه عبادات از جمله نماز، روزه، حج، صدقات و از این قبیل. در عرصه امور اجتماعی از جمله دور ساختن آنچه باعث آزار و اذیت است از مسیر و راه مردم، در عرصه امور اقتصادی از جمله اجتناب از گرانفروشی و از این قبیل. تمام این‌ها در حوزه نوافل قرار دارند. یعنی انجام آن ها بر مؤمنان فرض و الزامی نیست.

واقعیت امر این است که حوزه نوافل بسیار وسیع‌تر از حوزه فرایض است. فرایض الهی معدود و انگشت‌ شمارند، در حالی‌که نوافل را می‌توان بسیار گسترده یافت و البته که این از الطاف حضرت حق‌تعالی است که این حوزه را محدود و آن را وسیع ساخته است.

با وجود آن‌که نوافل اموری الزامی به مانند فرایض نیستند اما انجام آن ها مطلوب خدای تعالی است. به این منظور حضرت حق تعالی به برخی از نوافل پاداش عظیمی مقرر داشته است. در روایات اسلامی تصریح شده که کسی به خاطر سیراب کردن سگی تشنه که در بیابان یافت به بهشت رفت و زنی به خاطر بی توجهی به یک گربه و سبب شدن در قتل او مستحق جهنم گردید.

این امور نشان می‌دهد که انجام نوافل حایز اهمیت فراوان است. درست است که نوافل جنبه اجباری ندارند اما هر انسان مسلمانی وظیفه دارد این امور را از نظر دور نداشته باشد و پیوسته آن‌ها را انجام دهد که حق‌تعالی ثواب و پاداش بسیاری را در انجام نوافل مقرر داشته است.

از جمله مهمترین پاداش‌های انجام نوافل طوری که گفتیم رسیدن به مقام قرب الهی است. کسی که به این مقام برسد تمام وجودش ربانی و خدایی می‌شود. در این حدیث نبوی (ص) دقت کنید:

«إِنَّ اللَّهَ قَالَ: مَنْ عَادَى لِی وَلِیًّا فَقَدْ آذَنْتُهُ بِالْحَرْبِ، وَمَا تَقَرَّبَ إِلَیَّ عَبْدِی بِشَیْءٍ أَحَبَّ إِلَیَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَیْهِ، وَمَا یَزَالُ عَبْدِی یَتَقَرَّبُ إِلَیَّ ‌بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ، فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِی یَسْمَعُ بِهِ، وَبَصَرَهُ الَّذِی یُبْصِرُ بِهِ، وَیَدَهُ الَّتِی یَبْطُشُ بِهَا، وَرِجْلَهُ الَّتِی یَمْشِی بِهَا، وَإِنْ سَأَلَنِی لَأُعْطِیَنَّهُ، وَلَئِنِ اسْتَعَاذَنِی لَأُعِیذَنَّهُ» (صحیح البخاری، ج ۸ ص ۲۹۴)

(همانا خدای تعالی فرمود: هر کس دوستی از من را دشمن دارد من بر او اعلان جنگ می‌کنم. و بنده من به چیزی به سوی من محبوب تر از فرایض تقرّب نجسته است. و همچنان بنده من با نوافل به من تقرب می‌جوید تا که او را دوست می‌گیرم، پس هرگاه او را دوست گیرم من شنوایی‌اش می‌شوم که با آن می‌شنود و چشمانش می‌شوم که با آن می‌بیند و دست او می‌شوم که با او می‌زند و پای او که با آن راه می‌رود و اگر از من چیزی بطلبد حتماً به او می‌دهم و اگر به من پناه برد حتماً به او پناه می‌دهم).

در این حدیث پاداش بسیاری برای تقرب به خدای تعالی مشخص شده است. این تقرب هم با فرایض به دست می‌آید و هم با نوافل و زمانی‌که شخص اموری را که وظیفه دارد و بر او فرض و لازم می‌باشد انجام دهد و علاوه بر آن تلاش کند تا نوافل را نیز بسیار بر جای آورد طبیعی است که به مقام قرب می‌رسد و چون به این مقام رسد طبیعی است که جایزه بزرگ وارد در این حدیث را کمایی خواهد کرد.

یک بار دیگر تأکید می‌شود که نوافل مفهوم عام و گسترده دارد و تنها شامل نمازهای زائده نمی‌شود بلکه در تمام امور زندگی مردم حضور دارد و انسان می‌تواند از این نوافل در تمام حوزه‌های زندگی استفاده کند تا پیوسته به خدای تعالی نزدیک شود به مقام قرب او برسد.