شبی که بهتر از هزارماه است

آوای سنت : خداوند تبارک و تعالی بعضی از زمان‌ها را بر بعضی دیگر برتری و فضیلت داده، چنان‌که بعضی از اماکن را بر اماکن دیگر چنین برتریِ داده است. از میان ماه‌های سال، ماه رمضان بر سایر ماه‌ها برتری دارد. روزها و شب های دیگری نیز در طول سال از فضیلت برخوردارند از جمله: ده روز اول ذی الحجه، روز جمعه، روز عرفه، روز دهم محرم و برخی دیگر از روزها.

از میان اماکن، مکه شهری است که در فضیلت خود هیچ شهری با آن برابری نمی‌کند. یک نماز در مسجد الحرام مساوی با یکصدهزار نماز در غیر آن است. مدینه مکان دیگری است که برتری دارد. یک نماز در مسجد پیامبر(ص) معادل یک هزار نماز در سایر مساجد است. و مسجد الأقصی که یک نماز در آن مساوی با پنجصد نماز در غیر آن است.

در میان شب‌های سال، شبی است که از همه شب‌های دیگر افضل است، و بر تمام آن شب‌ها برتری دارد. این شب در ماه مبارک رمضان قرار دارد و به نام شب قدر شناخته می‌شود. این شب به حدی فضیلت و برتری دارد که یکی از سوره‌های قرآن کریم به نام آن مسمی شده است، این سوره با این آیات جان‌بخش:

«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ{۱} وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ{۲} لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ{۳} تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَهُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ{۴} سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ{۵}»
(ما آن [قرآن] را در شب قدر نازل کردیم، و از شب قدر چه آگاهت کرد؟ شب قدر بهتر از هزار ماه است. در آن شب فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان برای هرکاری فرود می‌آیند. آن شب تا دم صبح صلح و سلام است).

وقتی سوره‌ای به نام شب قدر مسمی و نازل می‌شود، نشان از عظمت و بزرگی این شب دارد.

در احادیث نبوی (ص) نیز این شب جایگاه خود را دارد. پیامبر اکرم (ص) فرمود:
“مَنْ صامَ رمضانَ إیماناً واحتساباً، غُفِرَ له ما تَقَدَّمَ مِن ذنبه، ومَن قَامَ لیلهَ القدرِ إیماناً واحتساباً، غُفِرَ له ما تَقَدمَ مِنْ ذنبِه” (سنن ابوداود، ج۲ ص ۵۲۳)
(هر کس رمضان را از روی ایمان‌داری و احتساب اجر روزه بگیرد، تمام گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود و هر کس شب قدر را از روی ایمان و احتساب اجر برپا دارد تمام گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود).

این فضیلت در منابع حدیثی دیگر نیز مورد تأکید قرآن گرفته است. رسول گرامی (ص) فرمود:
«مَنْ یَقُمْ لَیْلَهَ القَدْرِ، إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (صحیح البخاری، ج ۱ص۱۶)

این جایزه بسیاری بزرگی است که خدای تعالی برای بندگان خود می‌دهد. بخشش تمام گناهان گذشته به برکت زنده نگه داشتن یک شب … شب قدر. این جایزه برای عموم است. در آن شاه و گدا مشترکند. هر کسی که ایمان داشته باشد و این شب را از روی ایمان‌داری و احتساب اجر زنده نگه‌دارد، قطعاً که ثواب و پاداش آن را به دست می‌آورد.

لیکن بر پا داشتن این شب چگونه است؟
برپا داشتن این شب با طاعت و عبادت می‌شود. خوش‌بختانه که در عرصه عبادت، دین مبین اسلام عبادات زیاد و متنوعی را برای ما مقرر و مشروع گردانیده که تمام اعضا و جوارح انسان را شامل می‌شود و در بر می‌گیرد. برخی از مهمترین آن‌ها که باید در این شب انجام شوند از قرار ذیلند:

– ادای نماز عشاء با جماعت: این نماز فرض است و اگر کسی آن‌را نخواند ولو تا صبح قرآن کریم بخواند، این شب را زنده نگه نداشته است.
– ادای نماز تروایح: این نماز مطابق مذهب احناف سنت مؤکده است و اجر و ثواب بسیاری دارد. چه بهتر که این نماز به امامت امام مسلمین و با جماعت و در مسجد ادا گردد.
– ادای نماز وتر: نماز وتر مطابق به مذهب احناف واجب است. این نماز باید آخرین نماز شخص در شب باشد. یعنی اگر کسی قرار است در شب قدر نمازهای نافله بسیاری از جمله تهجد را ادا کند، باید نماز وتر را در آخرین نمازهای خود قرار دهد، یعنی آخرین نمازش نماز وتر باشد.
– ادای نماز تهجد: این نماز که به نام نماز شب نیز شناخته می‌شود، از جمله نمازهایی است که ثواب و پاداش بسیاری دارد و همواره در طول سال در ثلث آخر شب ادا می‌گردد. چه بهتر که در شب قدر نیز این نماز با سوز وگداز بیشتری اقامه شود.
– تلاوت قرآن کریم: این تلاوت یکی از عبادات بزرگ است. چه بهتر که انسان پاسی از شب قدر را به تلاوت جزئی یا اجزایی از قرآن کریم اختصاص دهد.
– تأمل و تفکر: این تأمل و تفکر باید در صنع خدای تعالی و آیات خواندنی و مشاهدوی حق‌تعالی انجام شود. یعنی انسان قرآن کریم را که تلاوت می‌کند در جریان تلاوت آیات در معانی و مفاهیم این آیات تأمل و تفکر کند. و یعنی این‌که در پدیدارهای هستی ما حول خود اعم از آسمان، ستارگان، ماه، کوه‌ها، مرغزارها، جنگلات و هر آنچه که مشاهده می‌کند تفکر نماید تا از این طریق به قدرت لایزال پروردگار خود به گونه محسوس و مشهود پی ببرد. شاعر می‌گوید:
برگ درختان سبز در نظر هشیار
هر ورقش دفتری است معرفت کردگار

– ذکر خدای تعالی: انسان همیشه باید ذکر خدا(ج) را بگوید. این ذکر به دو ترتیب صورت می‌گیرد:
۱- ذکر لفظی و آن تلفظ برخی از اذکار و اوراد مانند:
لا الله الا الله، سبحان االله و بحمده سبحان الله العظیم، سبحان الله عدد خلقه و رضا نفسه و مداد کلماته
و اذکار و اوراد دیگری. هر ذکری که انسان یاد داشته باشد بگوید کاری نیکو و ارزنده است. برخی از مادران مسن که توان کمتری برای یاد گیری اوراد و اذکار دارند در این خصوص دچار نگرانی می‌شوند که بی مورد است چون حق‌تعالی از هر نوع ذکری که این خانم‌ها در یاد و خاطره داشته باشند، خشنود می‌شود.
۲- ذکر باطنی: و آن این که خدای تعالی همواره در ذهن و دل انسان باشد و در یاد او حضور مستمر و مداوم داشته باشد. چنین انسانی با مشاهده هر پدیده‌ای به یاد خدا(ج) و صنع او می‌افتد و در این صنع به فکر فرو می‌رود.

از میان همه اوراد و اذکار یقیناً که این ذکر و دعا چون مأثور است ارجحیت دارد. از ام المؤمنین عایشه صدیقه طاهره (رض) روایت شده که:
«عَنْ عَائِشَهَ، أَنَّهَا قَالَتْ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَرَأَیْتَ إِنْ وَافَقْتُ لَیْلَهَ الْقَدْرِ، مَا أَدْعُو؟ قَالَ: “تَقُولِینَ: اللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّی» (ابن ماجه، ج ۵ ص ۲۰)
(از عایشه روایت شده که گفت: ای رسول خدا (ص)! به من خبر دهید که اگر شب قدر را دریافتم چه دعایی بخوانم؟ فرمود: بگو: بار الها! تو بخشاینده‌ای و بخشایش را دوست می‌داری! پس من را عفو کند)

این دعا خیلی دعای خوبی است و مناسبت با دعاهای شب نیز دارد، زیرا خدای تعالی در نیمه‌های شب به آسمان دنیا بر اساس احادیث نبوی(ص) نزول بلا کیف دارد و می‌گوید: آیا کسی هست که حاجتی داشته باشد تا من حاجتش را بر آورده سازم؟ آیا کسی هست که از من آمرزش بخواهد و من او را ببخشم؟ این دعا طلب بخشش را با خود دارد و امید می‌رود که پروردگار غفار انسان را به خاطر این دعا مورد عفو و مغفرت خود قرار دهد.