انسان به خاطر نسیان و خطا مواخذه می شود ؟

آوای سنت : بر اساس آیه (ربنا لا تؤاخذنا ان نسینا او أَخْطَأْنا) انسان به خاطر نسیان و خطا مواخذه می شود. در حالیکه رسول خدا صلی الله علیه وسلم می فرماید: ( رفع عن امتی الخطا و النسیان وما استکرهوا علیه) چگونه میان این دو نص توافق حاصل می شود؟ 

« نَسِینَا » : در انجام وظائف غفلت و کوتاهی کردیم . « أَخْطَأْنَا » : دچار خطا و گناه شدیم .   «  رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا» حسن  مى گوید: این جمله براى تعلیم دعا کردن است یعنى «بگویید خدایا ما را کیفر مکن» و برخى گفته اند: این جمله براى حکایت و تمجید آنها است یعنى «آنان مى گویند که خدایا ما را کیفر مکن». در معناى این جمله «إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا» چند قول گفته شده است:

۱- یعنى آنچه را ما ترک کرده ایم و گناه نموده ایم (بنا بر این نسیان بمعناى ترک کردن است چنان که جاى دیگر میفرماید: «نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ» یعنى طاعت خدا را ترک کردند خدا هم پاداش آنها را ترک کرد و مثل اینکه میفرماید:    « أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ»  ” آیا مردم را به نیکى دستور مى دهید و خود آن را ترک میکنید؟“ و منظور از «اخطأنا» یعنى گناه کرده ایم است زیرا گناهان چون نقطه مقابل راستى و درستى است از آن، بخطاء تعبیر میگردد پس آنان درخواست مى کنند که خداوند گناه آنان را عفو کند اگر چه گناه عمدى باشد. و در حقیقت خداوند در جمله فوق دستور مى دهد که از واجباتى که ترک کرده و اعمال زشتى که انجام داده اند طلب مغفرت و درخواست بخشش نمایند.

۲- یعنى اگر به کارهایى پرداخته ایم که به سبب آنها دستور تو را فراموش کرده و از انجام واجبات غفلت نموده ایم یا متعرض چیزهایى گشته ایم که باعث گناه و خطا شده است ما را عفو فرما و همانطورى که عذر خواستن از گناه خوب است دعا کردن براى آن نیز نیک خواهد بود.

۳- منظور این است که خدایا اگر ما فراموش کرده ایم ما را مؤاخذه مکن یعنى اگر در اثر اشتباه و غفلت چیزى را که انجام آن واجب بوده بجا نیاوردیم یا خطا کرده یعنى کارى که ترک آن لازم بود ولى بدون توجه آن را بجا آوردیم.

و این دعا چون خود، اظهار فقر و نیاز به خدا و بریدن از دیگران و توجه به اوست نیکو مى باشد اگر چه بدون این دعا و درخواست هم، خداوند به سبب نسیان و خطا کسى را مؤاخذه نمیکند و این دعا مانند جمله بعدى است که: « وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَهَ لَنا بِهِ» خدا آنچه ما را بدان توانایى نیست بر ما تحمیل مکن که معلوم است خداوند چنین تحمیلى نخواهد کرد . یا آیه کریمه: «رَبِّ احْکُمْ بِالْحَقِّ» پروردگارا بحق، حکم فرما، که بدیهى است خداوند جز به حق و عدل، حکم نمی فرماید و امثال این آیات که قبلا بیان شد. ۴- ابن عباس و عطا میگویند معناى آیه اینست که پروردگارا اگر ما از روى نادانى یا تعمد، گناه کردیم ما را عذاب مفرما.

رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا: چون مؤمنان این دعا به زبان آوردند خداى تعالى ایشان را اجابت کرد و نسیان و خطا از این امت برگرفت چنان که پیغمبر (ص)فرمودند : « انّ اللَّه رفع عن امتى الخطأ و النسیان. »