آیا جهان به سوی یک جنگ هسته‌ای در حرکت است؟

آوای سنت : اندکی پس از عقب نشینی‌ ارتش روسیه از بعضی مناطق اوکراین که قبلاً به تصرف روس‌ها در آمده‌ بود، ویلادمیر پوتین رییس جمهور آن‌ کشور اعلان کرد که دولت روسیه در دفاع از منافع و خاک روسیه از هر وسیله ممکن حتی سلاح‌های هسته‌ای استفاده می‌کند.

این اعلان سبب شد تا غربی‌ها در رأس پیمان ناتو وارد عمل شده، مانوری را در عرصه تعامل با جنگ‌ هسته‌ای در اروپا تحت عنوان Steadfast Noon راه اندازی کنند و در آن از انواع و اقسام هواپیماهای استراتیژیک از جمله بمب افکن‌های مشهور B-52 استفاده نمایند.

در پاسخ به این مانور، دو روز پیش روس‌ها بمب افکن‌های TU-95MSاستراتیژیک خود را که قادر به انجام حملات اتمی هستند، بر فراز دریاهای “برینگ” و “اختسک” که با ایالت آلاسکای آمریکا و کشور کانادا مرز مشترک دارند، به پرواز در آورده و قدرت‌نمایی کردند. اگرچه هم ناتو و هم روسیه این مانورها را روتینی و از قبل برنامه ریزی شده اعلان کردند، ولی ناظران سیاسی و نظامی این اقدامات دو طرف را به منزله کوبیدن بر طبل جنگ هسته‌ای قلمداد کردند.

اما آیا واقعاً بحران اوکراین منجر به رویارویی هسته‌ای میان قدرت‌های بزرگ خواهد شد؟
در این مورد دو سناریو محتمل است:
اول- شکست ارتش روسیه در اوکراین. واقعیت این است که پیروزی در نبرد اوکراین برای روس‌ها و حیثیت آن‌ها به عنوان یک قدرت جهانی دارای ذخایر عظیم سلاح‌های هسته‌ای و کشتار جمعی، حیاتی است. روس‌ها می‌دانند که اگر در این جنگ شکست بخورند، قطعاً که جایگاه خود را در تمام معادلات جهانی از دست می‌دهند، و مجبورند مانند بسیاری از کشورهای ضعیف در زاویه‌ای قرار بگیرند، و در هیچ معادله‌ای اعلام حضور ننمایند. چنان‌که این شکست سبب خواهد شد تا موقعیت روس‌ها در کشورهای مشترک المنافع و کشورهای تا حدی همسو با فدراتیو روسیه مانند: بیلاروس، لیتوانی، استونی و لاتویا به خطر بیفتد و بر سرعت نفوذ ناتو به جانب شرق بیفزاید. پدیده‌ای کاملاً مخالف آروزها و بلند پروازی‌های زعامت روسیه به خصوص ویلادیمر پوتین.

روی این اساس می‌توان گفت جنگ اوکراین برای روس‌ها حیثیتی شده، و آن‌ها از هر حربه‌ای برای پیروزی در این جنگ استفاده می‌کنند ولو ناچار به استفاده از سلاح هسته‌ای شوند.

دوم- سناریوی پیروزی روس‌ها در جنگ اوکراین که اگر این امر اتفاق بیفتد تمام پیامد‌های یاد شده در حالت شکست ارتش روسیه، در مورد ناتو و جهان غرب البته با اندکی تفاوت اتفاق می‌افتد، و ناتو را در موقعیت ضعیف‌تری قرار خواهد داد، و زمینه‌های نفوذ جهانی جمهوری فدراتیو روسیه را به خصوص به جانب غرب فراهم خواهد کرد. در نهایت می‌توان گفت تجربه اتحاد جماهیر شوروی مجدداً اتفاق خواهد افتاد، و جنگ سرد دیگری میان کشورهای رقیب شعله‌ور خواهد گردید. چنان‌که این امر منجر به آن خواهد شد تا ائتلاف قویِّ میان چین و روسیه و کره شمالی و برخی دیگر از کشورهای نا همسو با غرب ایجاد شود، و این ائتلاف طبیعی است که می‌تواند نظم نوین آمریکا را بر هم زند و جهان را به سوی دو قطبی شدن سوق دهد.

چنین پیروزیِ به هیچ وجه مورد قبول آمریکا و ناتو نخواهد بود. آن‌ها پیوسته تلاش خواهند کرد با ارسال سلاح و تجهیزات پیشرفته جنگی به اوکراین، روس‌ها را زمین‌گیر و با جنگی فرسایشی مواجه سازند که در نهایت تا حد زیادی ارتش روسیه را ضعیف ساخته، رهبری سیاسی روسیه را وادار کند با یا بدون توافق، اوکراین را رها نموده دیگر به فکر لشکر کشی‌های اینچنینی نیفتند.

پس اگر روس‌ها شکست بخورند، جهان ناگزیر از جنگ هسته‌ای خواهد بود، مگر این‌که اتفاق دیگری بیفتد که معادله را بر هم بزند. مثلاً اوکراین از تقاضای خود مبنی بر انضمام به ناتو دست بردارد، و تعهد نماید بدون مشورت با مسکو روابط خارجی خود را تنظیم نکند. و یا شرایط به گونه‌ای دگرگون شود که حکومت‌های روسیه یا اوکراین تغییر یابند و دولت‌‌های جدید مسیر دیگری را غیر از آن‌چه در جریان است انتخاب نمایند.

اما سوال اصلی اینجا است که اگر نبرد هسته‌ای صورت گیرد چگونه خواهد بود؟ واقعیت این است که سلاح‌های هسته‌ای در کنار این‌که جنبه هجومی دارند، نقش بازدارنده نیز ایفا می‌کنند. یعنی هر کشوری که سلاح هسته‌ای داشته باشد، به نوعی تحت مصئونیت دفاعی قرار می‌گیرد. این یعنی بروز خویشتن داری زیاد از سوی طرف‌های درگیر زیرا هم روسیه ‌و هم ناتو و آمریکا به خوبی می‌دانند نبرد هسته‌ای آن‌هم در سطح وسیع که تمام اروپا، آمریکا و روسیه را در بر گیرد، برای بقای این کشورها بسیار خطرناک است، به خصوص که نوعیت این سلاح‌ها نزد روس‌ها و ناتو و قدرت تخریب آن‌ها بیش از حد تصور بسیاری‌هاست.

با توجه به مطالب فوق می‌توان گفت نبرد هسته‌ای لا اقل نه مورد خواست روسهاست و نه ناتو و آمریکا. روی این اساس طرف‌های درگیر در کنار زور آزمایی و نمایان ساختن قدرت بازو، تلاش خواهند کرد با خویشتن‌داری زیاد، به راه حلی دست یابند که مورد قبول همه طرف‌های درگیر باشد. ولی باز هم اگر روس‌ها ناچار به استفاده از سلاح‌ هسته‌ای شوند، قطعاً این کار را می‌کنند و از ذخایر هسته‌ای خود استفاده می‌نمایند ولی در حد محدود. مثلاً از بمب‌هایی هسته‌ای با قدرت تخریبی محدود استفاده می‌کنند که فقط یک یا چند شهر را نابود کند. در مقابل ناتو و آمریکا و برخی دیگر از کشورها به منظور اجتناب از نبرد وسیع هسته‌ای به محکومیت آن حمله اکتفا خواهند کرد. اوکرانی‌ها نیز وادار خواهند شد در برابر خواست روسها سر تسلیم فرود آورند. مانند کاری که ژاپن در جنگ جهانی دوم بعد از بمباران هیروشیما و ناکازاکی انجام داد.

عبدالمجید صمیم پروهشگر دینی و مسایل سیاسی