آوای سنت : در اسلام هر طاعت و عبادتی، و در واقع هر کنشی تحت یک برنامه و سازوکار خاص اجرا می‌شود. این از نشانه‌های بارز اهمیت نظم و انضباط در زندگی یک انسان مسلمان دارد که باید نسبت به آن ملتزم باشند.
مراسم حج یکی از بزرگترین و با شکوه‌ترین مراسم‌های جهانی است که همه ساله توسط مسلمانان در سرزمین حرمین شریفین به مرحله اجرا در می‌آید. در این مراسم میلیون‌ها انسان مسلمان از سرتاسر جهان به قطع نظر از نژاد، قوم، زبان، سمت، جغرافیا، گرایش‌های فرقه‌ای، فقهی، سیاسی و غیره گرد هم می‌آیند و در یک فرایند منظم رکن پنجم اسلام را بر جای می‌آورند.
فریضه حج مانند بسیاری دیگر از فرایض اسلامی که از خود میقات مشخصی دارند، از خود میقات دارد.
میقات معمولاً به دو معنی است:
– میقات زمانی: که مربوط به وقت هر عبادت است، یعنی هر عبادتی از خود وقت مشخصی دارد، مثلاً نماز جمعه را نمی‌توان در روز شنبه یا سه شنبه ادا کرد، زیرا وقت آن در روز جمعه است.
– میقات مکانی: که مربوط به جای هر عبادت است. بعضی از عبادات باید در جای خاصی ادا گردند و به انجام برسند مانند عبادت طواف که فقط برای خانه کعبه مشروع شده و انسان مسلمان این عبادت را فقط باید با چرخیدن به دور کعبه انجام دهد.
حج هر دو میقات فوق را دارد:
– میقات زمانی حج ماه ذی حجه الحرام و دقیقاً روزهای هشتم ذی حجه تا دوازدهم همین ماه است که مراسم حج اعم از طواف و سعی و مبیت به منی و مزدلفه و وقوف به عرفات در آن‌ها انجام می‌شوند. البته در قرآن کریم بیان شده که حج ماه‌ها دارد که منظور از آن: ماه شوال، ذوالقعده و ذوالحجه می‌باشد. حق‌تعالی می‌فرماید:
«الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِی الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللّهُ وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ یَا أُوْلِی الأَلْبَابِ» [لبقره، ۱۹۷] (حج در ماه‌های معینی است، پس هر کس در این ماه‌ها حج را واجب گرداند، در اثنای حج همبستری و گناه و جدال نیست، و هر کار نیکی انجام می‌دهید، خدا آن را می‌داند و برای خود توشه بر گیرید که در حقیقت بهترین توشه پرهیزگاری است و ای خردمندان از من پروا کنید).
– میقات مکانی که منظور از آن مکان‌های مشخصی است که در آن‌ها حاجی یا معتمر باید نیت حج یا عمره را بنماید و احرام ببندد و بدون احرام و نیت حج یا عمره از آن مناطق عبور نکند.
این میقات‌ها عبارتند از:
۱- “ذوالحلیفه” که منطقه‌ای است میان مدینه و مکه نزدیک مدینه که از مکه مکرمه ۴۵۰ کیلومتر فاصله دارد. این‌جا میقات اهل مدینه است. امروزه این منطقه را به نام “ابیار علی” می‌نامند و مسجد باشکوه و زیبایی در آن بنا یافته و با تمام تجهیزات و امکانات لازم برای بستن احرام از قبیل حمام‌های مجهز و آب گرم و غیره مجهز شده است.
۲- “جحفه” که در شمال غرب مکه واقع شده و از این شهر ۱۸۷ کیلومتر فاصله دارد. جحفه نزدیک شهرک ساحلی “رابغ” قرار دارد. این میقات اهل شام و شمال شبه جزیره عربستان است.
۳- “قرن المنازل” که در شرق مکه مکرمه واقع شده و در میان کوه‌های مشرف بر عرفات موقعیت دارد به فاصله ۹۴ کیلومتر از مکه. این منطقه میقات مردم “نجد” و مناطق شرقی عربستان است.
۴- “یلملم” که یک منطقه کوهستانی است و در جنوب مکه مکرمه موقعیت دارد، و از این شهر ۵۴ کیلومتر فاصله دارد. این منطقه میقات مردم یمن و شهرهای جنوبی عربستان است.
۵- “ذات عرق” که در شمال شرقی مکه واقع شده و از این شهر ۹۴ کیلومتر فاصله دارد، و برای مردم عراق و اطراف و اکناف آن به عنوان میقات تعیین شده است.
برای حاجی و معتمر مجاز نیست از این مناطق بدون احرام بگذرد و عبور کند، زیرا پیامبر اکرم (ص) فرمود: «این‌ها برای اهل این مناطق و برای کسانی است که از آن‌ها عبور می‌کنند». هر قاصد حجی که از این مناطق عبور می‌کند باید با احرام باشد و اگر احرام نبندد و عبور کند و قصد حج یا عمره را داشته باشد، باید برگردد و از این میقات احرام ببندد و به خاطر تجاوزی که انجام داده بر او دَم یعنی ذبح گوسفند لازم می‌شود تا جبران خبط و خطای او باشد. برای کسانی که داخل این مناطق قرار دارند، میقات‌شان خانه و محل سکونت‌شان است، یعنی می‌توانند احرام خود را از همانجایی که هستند ببندند. نیز مردم مکه هرگاه خواسته باشند برای حج احرام ببندند می‌توانند این کار را از خانه خود انجام دهند، لیکن اگر خواسته باشند عمره مفرده را انجام دهند میقات‌شان این است که از محدوده حرم خارج شوند و در آن‌جا احرام ببندند.
از هر محدوده‌ای که خارج شوند درست است ولی بهتر این می‌باشد که مطابق سنت نبوی برای بستن احرام به منطقه “تنعیم” بروند که قبلاً در خارج شهر مکه قرار داشت و امروزه در گوشه‌ای از این شهر موقعیت دارد و مسجد با شکوه و بزرگی با تمام امکانات مورد لزوم بستن احرام در آن‌جا احداث شده که به نام مسجد ام‌المؤمنین عایشه (رض) شناخته می‌شود. شایان ذکر است که هر لحظه اتوبوس‌های شهری بین این منطقه و حرم در رفت و آمد هستند. نیز می‌توانند به مسجد “جعرانه” بروند و از آن‌جا احرام ببندند این مسجد هم امروز در گوشه‌ای از شهر مکه مکرمه واقع شده است.
به این ترتیب می‌توان قاصدان حج و عمره را در خصوص استفاده از میقات‌ها به سه دسته تقسیم کرد:
۱- آفاقیون: این‌ها کسانی اند که از کشورهای دور و نزدیک جهان اسلام به جهت ادای حج و یا عمره عازم سرزمین حرم می‌شوند. این‌ها می‌توانند هنگام رسیدن به یکی از میقات‌ها احرام ببندند و نیت حج یا عمره را بنمایند.
۲- اهل حل: این‌ها کسانی هستند که خارج منطقه مشخص شده حرم مکی و داخل محدوده میقات قرار دارند، یعنی موقعیت‌شان بین مکه و میقات است، این‌ها می‌توانند از همان محلی که هستند احرام ببندند و نیازی نیست به میقات بروند.
۳- اهل حرم: این‌ها کسانی‌اند که در محدوده حرم مکی قرار دارند، یعنی در داخل شهر مکه هستند، خواه از ساکنان اصلی باشند یا مقیمان این شهر. این‌ها برای عمره منفرده باید به تنعیم یا جعرانه بروند و یا از محدوده حرم که توسط لوحه‌ها و نقشه‌ها مشخص شده خارج شوند و احرام ببندند و برای عمره حج یا حج تنها می‌توانند از خانه خود احرام ببندند.
هدف از این میقات‌ها چند نکته مهم است:
– حفظ حرمت حرم شریف که باید هر کسی که قصد حج و عمره را دارد باید با لباس مخصوص این عبادت که عبارت از احرام است وارد شود. حرم بودن منطقه ایجاب حفظ این حرمت را دارد.
– وضع محدودیت در رفتار و کردار حاجی و معتمر به منظور حفظ حرمت حرم شریف، تا شخص با این محدودیت‌ها خود را کنترل نموده حرمت حرم شریف را به خوبی حفظ نماید. بر او حتی برخی از مباحات نیز حرام می‌شود مانند شکار و قطع درختان حرم و از این قبیل.
– حفظ حرمت حجاج و معتمرین. در این شکی نیست که حجاج و معتمران مهمانان خانه خدا(ج) هستند، بنا بر این باید حرمت‌شان حفظ و نگهداشته شود و نباید کسی در مورد آن‌ها مرتکب عملی بشود که سبب وقوع ضرر به آن‌ها گردد. جان، مال، عرض و آبروی حجاج به شدت محفوظ است و مردم از طریق احرام میان مهمان خانه خدا(ج) و غیر مهمان تفکیک می‌کنند.
– فراهم نمودن زمینه‌های کمک و مساعدت به حجاج در ادای فریضه حج که بر عهده پرده‌داران خانه است. وقتی کسی احرام می‌بندد همه مردم متوجه حال او هستند و در صورتی که نیاز داشته باشد همه اعم از دولت و مردم موظف هستند به مهمان خانه خدا کمک کنند.
– حفظ امنیت حجاج. در قدیم که سفرها با مرکب‌ها صورت می‌گرفت، مردم در کشمکشها و منازعات خونین قرار داشتند و یک‌دیگر خود را می‌کشتند، وقتی کسی احرام می‌بست این عمل او به منزله آتش بس و عدم اقدام نظامی و جنگ بود و به احترام کعبه و حرم تمام مردم از هرگونه برخورد با حاجی خودداری می‌کردند. حتی دزدان و رهزنان از این‌که به کاروان حاجیان حمله کنند اجتناب می‌کردند.
خداوند جل جلاله ادای فریضه حج را نصیب همه مسلمانان بگرداند.
به قلم: دکتر عبدالمجید صمیم
