آوای سنت : نهمین روز از ماه مبارک ذی حجه به نام روز عرفه شناخته می‌شود. این را به این جهت روز عرفه می‌گویند که در آن حجاج و مهمانان خانه حبیب در صحرای عرفات گردم هم می‌آیند و رکن پنجم اسلام را بر جای می‌آورند.
عرفات منطقه‌ای است در شرق مکه در مسیر مکه به طائف به فاصله ۲۲ کیلومتر از مکه مکرمه و ۱۰ کیلومتر از مشعر منی. این مشعر خارج از حدود حرم مکی است، اما وقوف در آن از جمله ارکان حج به شمار می‌رود. پیامبر اکرم (ص) فرمود: حج عرفه است.
در عرفات کوهی است که نامش را برخی عرفه و برخی جبل الرحمه می‌گویند و حاجیان در گرداگرد آن در نهم ذی الحجه وقوف می‌نمایند.
در وجه تسمیه عرفات به این نام سه قول وجود دارد:
– این روز و این منطقه را عرفه از آن جهت می‌گویند که در آن آدم و حوا (علیهما السلام) بعد از این‌که از بهشت هبوط کردند، مدتی از هم دور افتاده یک‌دیگر خویش را گُم نمودند، بعد آدم (ع) در این منطقه همسر خویش را یافت و شناخت. به این مناسبت این روز و این منطقه را عرفه می‌گویند. لازم به تذکر است که بر اساس این قول آدم (ع) در هنگام هبوط به سراندیب هندوستان فرود آمده بود و حوا (ع) در غرب مکه کنار ساحل دریای سرخ که امروز همان منطقه را به نام جده می‌شناسند که به معنی مادر بزرگ است.
– برخی می‌گویند این روز و منطقه را به این سبب عرفه گویند که در آن جبرئیل (ع) به ابراهیم (ع) احکام مناسک حج را آموزش می‌داد و هر بار به ایشان می‌گفت: أعرفت یعنی آیا شناختی و ایشان می‌گفت بلی عرفت یعنی شناختم.
– بر اساس نظری دیگر این روز و منطقه را از آن جهت عرفه می‌گویند که در آن مسلمانان یک‌دیگر خویش را می‌شناسند و نسبت به هم تعارف حاصل می‌نمایند. واقعیت هم این‌گونه است، در عرفات همه ساله از نژادها و رنگ‌های مختلف انسانی از تمام کشورها و مناطق جهان جمع می‌شوند و هر کس می‌تواند نمونه‌های گوناگونی از انسان‌های: سفید، سیاه، زرد و حتی سرخ‌پوست را ببیند و با اشکال مختلفی از بنی نوع انسان تعارف حاصل نماید.
در مورد این سه قول طبیعی است که مانعی وجود ندارد تا همه این اقوال صحیح باشد و همه سبب تسمیه این روز و این منطقه باشند، زیرا میان آن‌ها هیچ منافاتی وجود ندارد. می‌شود تعرف و شناخت مجدد آدم و حوا علیهما السلام در ما بعد هبوط در این منطقه و در این روز صورت گرفته باشد، چنان‌که می‌شود ابراهیم خلیل (ع) در این روز بر احکام و مناسک حج تعرف حاصل نموده باشد. چنان که به واقع حال، مسلمانان از گوشه و کنار جهان در این منطقه اجتماع می‌کنند و می‌توانند با یک‌دیگر خویش تعارف حاصل نمایند.
جایگاه وقوف به عرفات و در روز عرفه در میان مناسک حج بسیار مهم و والاست، زیرا این وقوف رکن به شمار می‌رود، پیامبر اکرم (ص) فرمود که حج عرفه است. پس این رکن با هیچ عمل دیگری جبران نمی‌شود. این در حالی است که سایر مناسک حج را می‌توان به تأخیر انداخت یا با ذبح گوسفند جبران نمود، ولی وقوف به عرفه و در روز عرفه این‌گونه نیست، زیرا این وقوف طوری که گفتیم رکن رکین حج به شمار می‌رود و حج بدون آن صحیح نمی‌شود.
هر کس در عرفه و عرفات وقوف نکند، حجش صحیح نیست و باید اعاده کند. راجع به وقوف به عرفه باید گفت که این وقوف از صبحگاهان روز نهم شروع و تا غروب آفتاب همان روز ادامه پیدا می‌کند. یعنی طریقه مسنونه همین است و بهتر است حاجی به تأسی از حضرت رسول معظم اسلام (ص) این وقوف را به همین‌صورت انجام دهد.
اما اگر کسی بعد از ظهر یا عصر و حتی نزدیکی‌های غروب هم وارد عرفات بشود و تا غروب بماند، ولو برای لحظات کوتاهی، حجش صحیح و ادا می‌گردد و نیاز به اعاده ندارد. برخی از علما به منظور تسهیل بیشتر بر بنیاد روایات موجود حکم می‌کنند که اگر کسی حتی بعد از مغرب هم وارد عرفات بشود و مقداری از وقت را وقوف نموده سپس بیرون شود به جای وقوف حساب می‌شود و نیازی به اعاده حج نیست.
لازم است وقوف به عرفات در ضمن منطقه موسوم به عرفات صورت گیرد. محدوده این منطقه با تابلوهای بزرگی مشخص شده است. حاجی باید داخل محدوده عرفات باشد و اگر در دشت‌ها و کوه‌های اطراف سرگردان باشد، حجش صحیح نیست. روی این اساس دقت کافی در این خصوص برای هر حاجی لازم و ضروری است.
طوری که گفتیم وقوف به عرفات باید تا غروب ادامه یابد، و اگر کسی قبل از غروب خورشید از منطقه عرفات بیرون شود، حجش فاسد است و باید سال بعد اعاده کند، مگر این‌که مجدداً بر گردد و تا غروب وقوف نماید. روی این اساس هیچ حاجیِ نباید از منطقه عرفات قبل از غروب بیرون شود.
در جریان وقوف به عرفه بهتر است این وقوف در کنار کوه عرفات که با علامت خاصی مشخص شده صورت گیرد، اما اگر حاجی در کنار این کوه نرود حجش صحیح است، مشروط بر آن که در محدوده مشخص شده عرفات باشد. این وقوف به معنی ایستادن نیست بلکه اگر نشسته یا ایستاده یا به پهلو و یا حتی اگر خوابیده و داخل وسایل نقلیه هم باشد حجش صحیح است، و در آن سلامتی شرط نیست، یعنی اگر انسان بیمار هم وقوف کند وقوفش صحیح می‌باشد.
در جریان وقوف به عرفات حاجی باید به ذکر و یاد خدا(ج) مشغول باشد. این مشغولیت می‌تواند با ذکر و ورد و تسبیح و تهلیل و درود بر مصطفی (ص) باشد و یا با تلاوت قرآن و دعا و نیایش با حضرت حق‌تعالی جل و علا. اگر حاجی میان همه این‌ها جمع کند بهتر است و ثواب بسیاری کمایی می‌کند.
نیز باید گفت که دعا کردن در این روز و در عرفات به قبولی و استجابت حق بسیار نزدیک است، پس این روز را می‌توان فرصت خوبی برای قبولی دعا دانست، ازینرو حاجی نباید از دعا غافل شود. لازم نیست که دعا حتماً به زبان عربی باشد، به هر زبانی که انسان دعا کند، حق‌تعالی می‌فهمد و می‌داند و قبول می‌فرماید.
با این‌حال بهترین ذکر و دعا، بنا به فرموده حضرت رسول (ص) دعایی است که هم ایشان و هم برادران‌شان از انبیا و مرسلین زمزمه می‌کردند. این دعا عبارت است از: «لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد، و هو علی کل شئ قدیر».
یاد حاجی باشد که بعد از غروب نباید در عرفات نماز مغرب را ادا کند. در عرفات بعد از غروب هیچ نمازی مشروع نیست، نه مغرب و نه عشاء، پس هیچ‌کدام از این دو نماز نباید در آن‌جا ادا گردد، زیرا این دو نماز باید در منطقه منزدلفه ادا شود که منطقه‌ای است میان عرفات و منی.
بلی نمازهای ظهر و عصر را حاجی باید در منطقه عرفات به امامت امام مسلمانان و به جماعت و به گونه جمع و قصر باید ادا کند و به خطبه امام گوش فرا دهد. در آن‌جا مسجد بزرگی به نام مسجد نمره است که معمولاً حجاج آن جا جمع می‌شوند و امام خطبه می‌خواند و نمازهای ظهر و عصر را یک‌جا جمع می‌کنند و به جماعت می‌خوانند.
در مورد این مسجد یادمان باشد که قسمتی از این مسجد که جانب قبله آن است خارج از حدود عرفات می‌باشد و مطابق مذهب حنفی وقوف در آن‌جا از جمله وقوف به عرفات حساب نمی‌شود. پس حاجی باید تلاش کند بیشتر وقت و آخر آن‌را داخل محدوده عرفات بگذراند.
در آموزه‌های وحیانی اسلام روز عرفه با توقیر و احترام بسیاری یاد شده است. حق‌تعالی در قرآن کریم راجع به روز عرفه می‌فرماید:
«فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُواْ اللّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ وَإِن کُنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّآلِّینَ» [البقره، ۱۹۸] (پس آن‌گاه که از عرفات افاضه نمودید پس خدای را نزد مشعر الحرام یاد کنید، او را طوری یاد کنید که به شما هدایت داده است، اگرچه قبل از آن از جمله گمراهان بوده‌اید).
پیامبر اکرم (ص) فضایل روز عرفه را بسیار بر شمردند که از جمله می‌توان به این احادیث اشاره کرد: «خداوند(ج) در این روز با اهل آسمان‌ها در مورد اهل عرفات مباهات می‌کند و می‌گوید بنگرید که بندگان من غبار آلود و ژولیده نزد من آمده‌اند».
و فرمود: «در هیچ روزی خداوند (ج) به اندازه روز عرفه بندگان را از آتش آزاد نمی‌کند، او نزدیک می‌شود و تجلی می‌کند و نزد ملائکه مباهات می‌نماید و می‌گوید این‌ها چه می‌خواهند؟ سپس می‌فرماید شاهد باشید که آن‌ها را بخشیده‌ام».
یکی از فضایل اعمال مهم این روز، روزه گرفتن است. البته این روزه گرفتن برای غیر حاجیان است. حاجیان نمی‌توانند روز عرفه را روزه بگیرند، زیرا پیامبر اکرم (ص) حجاج را از روزه گرفتن روز عرفه منع کردند. اما سایر مسلمانان می‌توانند این روز را روزه بگیرند، زیرا پیامبر اکرم (ص) در مورد روزه این روز فرمود: امید دارم که روزه آن گناهان سال قبل از این روز و سال بعد از این روز را کفاره بسازد.
خداوند (ج) در این روز گناهان همه من و شما را مورد مغفرت خود قرار دهد.
