عید سعید فطر و احکام آن

آوای سنت :  و بالآخره آن ماه فضیل و مبارک از میان ما رخت بر بست و با تمام برکات و فیوضات خود کوچید و ما را برای یک‌سال دیگر تنها گذاشت.
به راستی که ماه رمضان ماه عجیبی است. چهره مؤمنان در این ماه نسبت به سایر ماه‌ها دگرگون می‌شود، شور و شعفی خاص و همهمه‌ای ویژه در میان مسلمانان به وجود می‌آید. موج ایمان، اخلاق نیک، انسان دوستی،‌ برادری و محبت در میان همه گسترش پیدا می‌کند و ارزش‌های ایمانی یکی یکی گُل می‌کنند.

یادمان باشد رمضان خاتمه یافت، اما پیوند ما با خدا(ج) هنوز پا برجاست و باید هم پا برجا باشد. دوستی خدا(ج) و بندگان محدود به رمضان نیست، این دوستی در تمام ثانیه‌ها و دقایق عمر انسان و حتی بعد از مرگ او همچنان پایدار و مستدام است و انسان دوست‌دار خدا(ج) پیوسته از برکات این دوستی بهره‌مند می‌گردد.

ختم رمضان به معنی ختم نماز و طاعت و عبادت و دعا و اشک ریختن نیست، ختم یک ماه است. اصلاً ماه رمضان فرصتی برای تعمیق دوستی و رابطه با حق‌تعالی جل جلاله و عظم ذکره و عزوجل است. انسان باید پیوسته رابطه خود را با خدای خویش گرم و صمیمی نگهدارد. طاعت او را بر جای آورده از جان و دل او را بپرستد و این رابطه را محدود به این یا آن ماه نسازد.

به هر حال حلول ماه شوال و عید سعید فطر از خود برنامه‌های خاص خود را دارند که باید مورد توجه قرار گیرند از جمله:

پرداخت صدقه فطر
اولین کاری که یک انسان مسلمان در روز عید سعید فطر و پیش از ادای نماز باید انجام دهد و این کار بر او واجب نیز هست، پرداخت صدقه فطر از جانب خود و تمام اهل و عیال خود است. مطابق حدیثی که آن‌را امام ابوداود در سنن خویش با سندی حسن روایت نموده، زکات فطر موجب پاکی روزه‌ دار از لغو و بیهوده کاری‌هایی است که روزه دار در جریان روزه انجام داده است. در این روایت آمده که عبدالله بن عباس گفت: «پیامبر اکرم(ص) زکات فطر را برای پاکی روزه دار از امور بیهوده و همسرداری و به عنوان غذا برای مساکین فرض کرده‌اند. هرکس آن‌را قبل از نماز عید ادا کند، به عنوان زکات محاسبه می‌شود و اگر بعد از نماز عید بپردازد مانند سایر صدقات خواهد بود».

مقدار صدقه فطر بر اساس بیان فقهای حنفی آن‌گونه که در کتاب معروف الهدایه آمده و در یکی از نوشته‌های قبلی شرح دادیم، یکی از موارد آتی است: یا نیم من که دو کیلو می‌شود از گندم یا آرد یا کشمش ادا کند، یا یک من جو بدهد، یا یک من خرما.

بر اساس مذهب حنفی، شخصی که صدقه فطر را ادا می‌کند، می‌تواند نفس این اشیا را به فقرا بدهد و یا قیمت آن‌ها را. طبیعی است در شرایط کنونی که استفاده از گندم و جو از رده استعمال مردم و خانواده‌ها به علت وجود نانوایی‌ها خارج شده، پرداخت قیمت بهتر و پُر منفعت‌تر برای نیازمندان است. البته منظور از قیمت،‌ قیمت روز این اشیا است.

نماز عید
یکی از نمازهای مناسبتی که مطابق فقه حنفی واجب است، نماز عید سعید فطر می‌باشد. مطابق مذهب حنفی بر انسان مسلمان لازم است هرگاه روز عید سعید فطر فرا ‌رسد، دو رکعت نماز را با جماعت مسلمانان و در عیدگاه یا هرجایی که مسلمانان اجتماع می‌کنند ادا نماید، چون‌که پیامبر اسلام بر ادای این نماز همیشه مواظبت کردند.
از نظر احناف نماز عید واجب است اما حکم این نماز در سایر مذاهب متفاوت می‌باشد، برخی مانند حنابله آن‌را فرض کفائی و برخی مانند مالکیه و شوافع آن‌را سنت مؤکد می‌دانند.

وقت نماز عید زمانی است که خورشید به اندازه یک نیزه بعد از طلوع خویش در روز عید یا اول شوال بالا بیاید، در چنین وقتی باید نماز عید ادا گردد. اگر کسی نماز عید را ادا نکرد یا به هر دلیلی نتوانست در نماز عید اشتراک کند و وقت نماز عید گذشت، بر او قضای این نماز لازم نیست.

در قسمت محل اقامه نماز عید باید گفت اگر مشکل و ضرورتی وجود ندارد بهتر است این نماز در جای خاصی به نام عیدگاه که در صحرا و دشت‌ها باشد ادا گردد و مردم همه در آن‌جا جمع شوند، و اگر ضرورتی وجود داشته باشد مسلمانان می‌توانند نماز عید را در هر جایی که مناسب باشد ادا کنند.

نحوه ادای نماز عید
مطابق مذهب احناف نماز عید این‌گونه ادا می‌گردد:

اولاً باید دانست که این نماز اقامه ندارد فقط اعلان اقامه نماز صورت می‌گیرد. سپس امام الله اکبر می‌گوید و مقتدیان از امام خویش تبعیت می‌کنند، بعد امام و مسلمانان دستان خود را زیر ناف خویش می‌بندند و سبحانک اللهم و بحمدک و تبارک اسمک و … را به صورت آرام می‌خوانند. سپس امام سه بار پی در پی تکبیر می‌گوید و مقتدیان هم از او در این امر پیروی می‌کنند و تکبیر می‌گویند و با هر تکبیر دستان خود را تا گوش‌ها بالا برده و بعد از گفتن تکبیر رها می‌کنند. زمانی‌که تکبیر سوم گفته شد باید دستان خود را در زیر ناف ببندند. در این هنگام امام شروع به قرائت نموده ابتدا سوره فاتحه و سپس سوره‌ یا حد اقل سه آیت را می‌خواند و با گفتن تکبیر به رکوع می‌رود. این رکوع و سجده‌ای که پسِ او می‌آید مانند سایر نمازها ادا می‌گردد.

بعد از ادای رکعت اول، امام و مقتدیان مانند سایر نمازها برای ادای رکعت دوم بر می‌خیزند. این بار امام ابتدا سوره فاتحه و سپس یک سوره یا حد اقل سه آیت را می‌خواند و بعد از آن مجدداً سه بار تکبیر می‌گوید و با هر بار تکبیر او و مقتدیان باید دستان خود را تا نرمه گوش‌های خویش بالا برده و رها سازند و در بار چهارم که در واقع تکبیر رکوع است، امام و مقتدیان همه به رکوع بروند و رکعت دوم را مانند سایر نمازها ادا نمایند.

بعد از ادای نماز، امام خطبه می‌خواند. تفاوت میان جمعه و عید در این است که در نماز عید خطبه بعد از نماز ایراد می‌گردد و در جمعه قبل از نماز.
خطبه عید هم دو تاست، در خطبه اول لازم است امام نُه بار تکبیر بگوید و در خطبه دوم هفت مرتبه. استماع و حضور در این خطبه‌ها بر مسلمانان واجب است و باید بنشینند و تا ختم خطبه از جای خود حرکت نکنند و چون خطبه تمام گردد و امام دعا نماید می‌توانند به منازل خود برگردند.

تبریکی عید
پسندیده است مسلمانان بعد از نماز عید، این مناسبت و روز خجسته را به یک‌دیگر خویش تبریک و تهنیت بگویند، و اگر بتوانند به منازل هم تشریف ببرند بسیار بهتر و نیکوتر است. و اگر نمی‌توانند بروند بهتر است از طریق وسایل ارتباطی مانند تلفن یا فضای مجاز این مناسبت را تبریک گفته پیوندها و دوستی‌های خود را تجدید و تازه کنند.

این تبریک گفتن‌ها در حق انسان‌هایی که از هم شکررنجی دارند بیشتر مورد تأکید است. انسان باید شیطان و وسوسه‌های او را از خود دفع نماید و با کسی که قطع رابطه نموده با استفاده از این مناسبت دوباره پیوند ایجاد کند، و بر گذشته‌ها صلوات بفرستد. هر کسی که ابتدا اقدام به این کار کند و به اصطلاح بر جانب مقابل سبقت بجوید، ثواب بیشتری را کمایی می‌کند و معلوم است روزه بهتر بر او تأثیر گذاشته است.