آوای سنت : یکی از جمله عوامل بزرگ بسیاری از بدبختی‌های انسان‌ها در طول تاریخ دراز انسانیت، بیرون شدن شان از خط اعتدال و میانه روی، و ورود به دایره های تباه کن افراط و تفریط است. افراط و تفریط به مثابه دو بیماری مزمن و تباه کن، همواره دامن بسیاری از جوامع انسانی را فرا گرفته و حتی امت‌ها وملت‌هایی را با نابودی و بر بادی مواجه ساخته است.
وجود افراط و تفریط و همچنان پیامدهای ناگوار و ناقوار آن بر هیچ صاحب خرد و بصیرتی پوشیده نیست. ذیلاً تلاش خواهیم کرد تا این قضیه را در سایه اندیشه اسلامی به بحث و بررسی بگیریم تا واضح گردد که آیا افراط گری عده ای از مسلمانان ریشه در بستر گفتمان دینی شان دارد یا در چیزی دیگر.
افراط به معنی زیاده روی، از حد و اندازه تجاوز کردن و از حد گذشتن. و تفریط به معنی کوتاهی در کاری، اظهار عجز کردن، بیهوده ساختن و ضایع نمودن. ( فرهنگ فارسی عمید واژه های افراط و تفریط). و هر کدام از این دو واژه در واقع عکس و یا طرف مقابل دیگری است و اعتدال حد وسطی می‌باشد که در میان این دو قرار دارد.
حال که معنی لغوی این دو کلمه واضح گردید نیکو خواهد بود اگر ببینیم چه زمانی یک انسان از خط اعتدال تجاوز میکند و وارد محدوده افراط ویا تفریط می‌گردد.
بر اساس ارزش‌های جهان بینی اسلام و همچنان فورمول‌های علمی، همه آنچه در دنیا وجود دارد، همه بدون استثناء از خود حد و حدودی دارند. شب از خود حدی دارد، روز از خود حدی دارد. گرما و حرارت زمین و همچنان سرمای آن در حد خاصی قرار دارند.
ضربان قلب، فشار خون، حرارت و برودت بدن، زاویه های دید چشمان، تمایلات و نزوات درونی انسان‌ها و بالاخره همه آنچه در هستی است، از خود حد و حدودی دارند. از همین نقطه نظر است که قرآن کریم می‌فرماید:
وَکُلُّ شَیْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ (سوره رعد آیه ۸ )
(و همه چیز در پیشگاه خداوند متعال به اندازه است)
اگر از این حد و حدود تجاوز صورت گیرد برای هستی وموجودات زنده خطرناک و مصیبت آفرین می‌باشد. بعنوان مثال اگر فاصله زمین از خورشید، از آنچه هست مقدار بسیار کمی کاسته شود، همه موجودات زنده، از شدت گرما می‌سوزند و اگر مقداری بر این فاصله افزوده شود، حتماً همه از شدت سرما منجمد می‌گردند.
این سنت و روش، در تمام شئون حیات انسان‌ها وحتی پدیده های هستی حاکم است، یعنی همه هست و نیست درونی و برونی انسان، چه آن دسته که در منحنی تمایلات، افکار و اندیشه های انسان‌ها قرار دارد و یا آن دسته که در منحنی طبیعت محیطی وی، همه و همه در یک نظام بسیار دقیق و حساب شده تنظیم شده اند و هرگونه تجاوز از گراف حد و حدودی که تنظیم شده، چه به سوی بالا باشد یا پائین، به معنی حدوث افراط و یا تفریط است و موجب هلاکت و نابودی و یا لا اقل خلق مشکلات بی‌شماری برای انسان‌ها می‌گردد.
روی همه این ملحوظات، دین مقدس اسلام همیشه بر رعایت خط اعتدال در تمام شئون زندگی تأکید نموده و اصولاً با ارائه احکام و ارزش‌های گوناگون اعتقادی و عملی خویش همواره تلاش نموده تا حس گریز از خط اعتدال انسان را تحت کنترل در آورد و آن را مهار کند.
قرآن راجع به یکی از این احکام که نماز باشد چنین می‌گوید:
وَأَقِمِ الصَّلَاهَ إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ (سوره عنکبوت آیه ۴۵)
(و بر پای دار نماز را، همانا نماز انسان را از فحشاء و منکر باز می‌دارد)
پس نماز به عنوان یکی از بزرگترین احکام و ارکان اسلام، قوه شهوانی و بدکاره گی را مهار میکند و آن را از افراط و تفریط باز می‌دارد، چرا که نماز موجب تقویت ایمان می‌گردد و هرگاه ایمان در دل انسان تقویت شود، موجب مهار بسیاری از تمایلات و نزوات درونی انسان‌ها می‌گردد و این نزوات در همان حد و حدود لازم خود باقی می‌مانند.
حال اگر در چنین شرایطی، انسان در یکی از نزوات درونی خود تغییری به وجود آورد و آن را از حد آن زیاد کند، در این حال دچار افراط شده است. مثلاً وجود حرص در انسان اگر در همان حد معین آن باشد، کاری خوب و پسندیده است و این صفت را نمی‌توان بد و زشت دانست، زیرا همین حرص محدود و کنترل شده در انسان‌ها، موجب پیدایش بسیاری از پیشرفت‌ها شده است چون اگر انسان حرص نمی‌داشت، هرگز این‌همه تولیدات صنعتی به وجود نمی‌آمد، با این‌حال اگر این حرص در انسان طغیان کند و از حد معقول و مناسب بگذرد، در این صورت ویران‌گر می‌گردد و انسان‌ها را به سوی جمع ثروت و سرمایه، حتی از راه های غیر قانونی می‌کشاند و به ذات خود موجب طغیان صفت دیگری بنام بخل می‌گردد. در این صورت است که می‌توانیم بگوئیم انسان در ویژگی اخلاقی بنام «حرص» دچار افراط شده است.
این‌گونه، در هر بخش از منحنی های زندگی انسانی و طبیعت و هستی اگر افراط یا تفریط بروز نماید، می‌تواند موجب ویران‌گری و تباهی با حجمی در حدود حجم همان افراط یا تفریط گردد. نظر به پیامدهای ویران‌گر افراط و تفریط است که دین مقدس اسلام همواره دعوت به اعتدال و میانه روی می‌نماید و آن‌را یک اصل غیر قابل تغییر در همه برنامه های خود می‌داند.
بناءً اگر کسی چه مسلمان و یا غیر مسلمان، چه عالم دین و یا غیر عالم دین ادعا نماید که دین اسلام دین افراط یا تفریط است این سخن او در واقع برچسب نادرستی است که به ناحق آن‌را بر این دین مقدس و میانه می‌چسپاند.
