آوای سنت : در چند سال اخیر در ایران به دلیل فیلتر بودن شبکه‌های اجتماعی همانند تلگرام، اینستاگرام مورد توجه و استفاده بسیاری از کاربران ایرانی قرار گرفته به‌طوری که طبق گزارش وی.آر.سوشال در ۲۰۱۸ تعداد کاربر فعال ایرانی در اینستاگرام ۲۴ میلیون کاربر است، اما در این میان مساله‌ای که قابل توجه بوده حضور فعال و استفاده گسترده و مداوم نوجوانان و جوانان از شبکه اجتماعی اینستاگرام است به‌طوری که به بخش جداناپذیر از زندگی روزمره آنان تبدیل شده و این امر مسوولان و والدین را نگران کرده است.
فضای مجازی بستر آرا و تفکرات
با توجه به اینکه فضای مجازی این امکان را به افراد می‌دهد تا عقاید و نظریات و ارزش‌های‌شان فارغ از هرگونه محدودیت‌های مکانی، سیاسی، دینی و فرهنگی به دیگران عرضه کنند و این امر موجب تغییر در ساحت معرفتی و اعتقادی دانش‌آموزان شده و زمینه‌های دگرگونی در میزان پایبندی به ابعاد و نشانه‌های دینداری را فراهم آورده و با کم‌اهمیت جلوه دادن و کمرنگ کردن سنت‌های دینی و مولفه‌های آن زمینه‌های بحران هویت دینی را در میان نوجوانان ایجاد کرده است البته این قضیه در افراد، طیف‌ها و جنسیت‌هایی مختلف به یک اندازه نیست ولی کلیت آن را نمی‌توان انکار کرد.
نوجوانان و استفاده از شبکه‌های اجتماعی
دانش‌آموزان با حدود ۱۵ میلیون نفر، تعداد قابل توجهی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و به عنوان آینده‌سازان کشور نقش و تاثیر بسزایی در رشد و پیشرفت آتی جامعه دارند . در این میان با توجه به اینکه نسل نوجوان در مراحل مهمی از فرآیند یادگیری و تاثیرپذیری هستند و دوره نوجوانی یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین دوره‌های زندگی انسان به شمار می‌رود، زیرا این دوران به جهت تحولات جسمی، جنسی، شناختی و تفکری دارای اهمیت است و به دلیل عدم تکمیل رشدشناختی و برخورداری از هویت در حال شکل‌گیری در معرض بیشترین تاثیرپذیری و آسیب هستند و اگر در این سنین در روند درونی کردن ارزش‌ها و هنجارهای دینی خللی ایجاد شود فرد دچار حیرانی و سرگشتی در مواجهه با مسائل و پدیده‌های دینی خواهد شد بنابراین ضروری است تا تاثیرات شبکه‌های اجتماعی روی قشر نوجوان مورد مطالعه وارزیابی قرار بگیرد.
فضای مجازی و طرح منطقی تفکرات دینی
یکی از راه‌هایی که به وسیله آن افراد می‌توانند در مورد پذیرش یا عدم پذیرش ارزش‌های رایج جامعه با یکدیگر تبادل نظر کنند، استفاده از فضای مجازی است، اینترنت فضایی است که درآن افراد می‌توانند با پنهان نگه داشتن هویت خودآزادانه به بحث و جدل‌های دینی بپردازند. تالار‌های گفت‌وگو از امن‌ترین مکان‌های اینترنتی هستند که کاربران فضای مجازی می‌توانند در آن به تبادل دیدگاه‌ها و باورهای دینی‌شان بپردازند. فضای مجازی برای کاربران این امکان را فراهم می‌کند که به دور از هر گونه واهمه‌ای به بیان آزادانه عقاید و نگرش‌های دینی خود پرداخته و از عقاید دیگران باخبر شوند. درنتیجه فضای مجازی یکی از بهترین فضاهایی است که می‌توان از آن برای طرح منطقی باورها و نگرش‌های دینی و احیای دین و معنویت استفاده کرد.
نوآوری‌ها سودمند یا مضر
به‌طور کلی می‌توان پیامدها یا کارکردهایی هر نوآوری را به دو شکل مطرح کرد؛ ۱-پیامدها یا کارکردهای مطلوب، ۲- پیامدها یا کارکردهای نامطلوب. تاثیرات مناسب و مثبت یک نوآوری در یک نظام اجتماعی، کارکرد مطلوب آن نامیده می‌شوند. میزان مطلوبیت آن در نهایت به چگونگی ارزش‌گذاری از طرف اعضای نظام اجتماعی و میزان اثرگذاری نوآوری روی نظام اجتماعی مشخص می‌شود. (منتظر قائم، ۹۳) از جمله کارکردهای مطلوب تکنولوژی نوین ارتباطی می‌توان به این موضوع اشاره کرد که تکنولوژی اطلاعات به سرعت ما را به سمت آموزش انفرادی و متقابل سوق می‌دهد. در مقابل اثر نامناسب و منفی یک نوآوری در نظام اجتماعی، کارکرد نامطلوب آن نوآوری نامیده می‌شود. رسانه‌های الکترونیکی جدید با خدماتی که ارایه می‌دهند و ذهنیت‌هایی که می‌سازند نوع جدیدی از مناسبات اجتماعی را پی‌ریزی می‌کنند که نه تنها از این پس ارتباطات میان کنشی بین انسان‌ها شخصی‌تر شده، بلکه انسان‌ها بیش از پیش گوشه‌گیر، منزوی و کم‌تحرک شده و کم‌کم از زمینه عملی زندگی روزانه‌شان دور می‌شوند.
دین متناسب با تحولات
دین از ماندگارترین شیوهای معنابخشی به حیات در سراسر جهان بوده که توانسته در هر دوره از زندگی بشر، متناسب با تحولاتی که اجتماعات و فرهنگ‌ها از سر می‌گذرانند، پیش رود و تداوم خود را هر چند در قالب و فرمی متفاوت حفظ کند. اما ارزش‌های دینی، آن دسته از باورهایی هستند که در واقعیات نفس‌الامری ریشه دارند و از طریق عقل یا به کمک وحی کشف شده‌اند. ارزش‌هایی که در وحی ریشه دارند و از طریق انبیا و رسولان الهی در اختیار افراد قرار داده شده‌اند، ارزش‌هایی که در پرتو آنها انسان به سعادت واقعی رهنمون می‌شود. ارزش‌های دینی از ویژگی‌هایی برخوردارند که آنها را از سایر ارزش‌ها متمایز می‌گرداند از قبیل ثبات و دوام، طراوت و بالندگی، انسجام‌بخشی و قداست.
تعامل نوجوانان با اینستاگرام
اینستاگرام شبکه اجتماعی اشتراک‌گذاری عکس و ویدیو است که این امکان را به کاربران خود می‌دهد عکس‌ها و ویدیوهای خود را در دیگر شبکه اجتماعی نظیر فیس‌بوک، توییتر، تامبلر و فلیکر به اشتراک بگذارند. یک ویژگی متمایز اینستاگرام قابلیت‌‌های تصویری است که با استفاده از آنها قبل از ارسال روی شبکه اینترنت، جذاب‌تر می‌شود. این تغییرات و افکت‌های تصویری یکی از دلایل جذابیت اینستاگرام شده‌اند. کاربران همچنین می‌توانند از فیلترهای دیجیتال برای عکس‌های‌شان استفاده کنند. با مصاحبه با نوجوانان به گروه‌بندی زیر راجع به تاثیر اینستاگرام در تغییر ارزش‌های دینی نوجوانان دست یافته‌ایم:
نوجوانانی که در رابطه با اینستاگرام تاثیرپذیری چندانی نداشتند و در ارزش‌های دینی خود تغییری احساس نمی‌کردند: در این مدل نوجوانانی قرار می‌گیرند که در برخورد با افراد و نظرات و پیج‌های غیرمذهبی دست به واکنش‌هایی همچون رد کردن صفحات، عدم توجه و بی‌تفاوت بودن نسبت به این محتوا و بعضا آنفالو کردن صفحات می‌زدند و هیچ علاقه‌ای به داشتن سبک‌های زندگی غیردینی که در اینستاگرام بازنمایی می‌شود، نداشتند و بعضی از دانش‌آموزان دست به اقداماتی همچون آوردن استدلال‌های منطقی و قانع کردن افراد از طریق دایرکت دادن و گفت‌وگو با افراد در ذیل پست‌ها و سعی در پاسداری از ارزش‌های دینی داشتند که این افراد دارای خانواده‌های با پایه‌های دینی محکم‌تری بودند که توانسته بودند ارزش‌های دین را به درستی به فرزندان خود انتقال دهند.
نوجوانانی که در مقابل نظرات افراد و پست‌های غیرمذهبی دچار تردید‌های موقتی و زودگذر در رابطه با باورهای دینی شده بودند: در این مدل نوجوانانی قرار می‌گرفتند که در برابر باورها و ارزش‌های دینی همچون وجود امام زمان، درست بودن قرآن و مسائل حجاب و انجام واجبات و… دچار تردید شده‌اند که موقتی و لحظه‌ای بوده و بعد از مدتی رفع شده است و بعضی از دانش‌آموزان به علت ترس از عوض شدن شخصیت و باورهای خود در رابطه با این موضوع دست به حذف اینستاگرام خود برای مدتی زده‌اند، علاقه چندانی به تقلید سبک زندگی غیر مذهبی نداشتند، این نوجوانان در خانواده‌های تقریبا مذهبی بزرگ شده بودند.
نوجوانانی که در رابطه با اینستاگرام در باورهای مذهبی و ارزش‌هایی دینی خود دچار تغییرات عمیق شده بودند: در این مدل دانش‌آموزانی قرار می‌گرفتند که در بیشتر ابعاد دین دچار تغییر عقیده و عدم پایبندی به دین شده بودند و از نظر احساسی هیچ تعلق خاطری نسبت به دین نداشتند و موجی از عدم رضایت به دلیل تعلق داشتن به کشور مذهبی ایران داشتند و در توضیحات خود به همذات‌پنداری و مقایسه خود با افراد و نحوه زندگی و آزادی که در کشورهای دیگر از آن برخوردارند، اشاره می‌کردند و بعضی از نوجوانان آرزوی داشتن سبک زندگی کشورهای غیر مذهبی و بعضا به تقلید از آنان زندگی می‌کردند و دست به واکنش‌هایی همچون فرستادن کلیپ‌هایی در همین راستا برای دوستان خود لایک کردن، کامنت گذاشتن و… می‌کردند.
این نوجوانان در خانواده‌های تقریبا مذهبی و غیرمذهبی بزرگ شده بودند که نتوانسته بودند ارزش‌های دینی را به درستی به فرزندان خود انتقال دهند. دانش‌آموزانی که در خانواده‌هایی با پایه‌های محکم دینداری بزرگ شده بودند تاثیر منفی چندانی نپذیرفته بودند و این افراد خود را در معرض محتواهایی که مخالف باورهای دینی‌شان بود، قرار نمی‌دادند و دست به واکنش‌هایی همچون رد کردن صفحات بی‌اهمیت بودن به این صفحات و بعضا دست به مخالفت با این محتوا می‌زدند ولی دانش‌آموزانی که در خانواده‌هایی که پایه‌های دینی قوی نداشتند در مواجهه با اینستاگرام بیشتر دچار شک و تردید و تغییر عقیده شده بودند و اینکه دانش‌آموزان خود را در معرض چه محتواهایی در اینستاگرام قرار می‌دادند، نقش مهمی در تغییر ارزش‌ها و باورهای مذهبی آنان داشت.
منبع : اعتماد
