آوای سنت : در روزگار ما، نقش خبر و خبرگزاری‌ها در سمت‌وسو دهی به افکار و اندیشه‌ها و آراء و نظریات مردم، بسیار برجسته است. در کنار فضای حقیقیِ که وجود دارد، اخیراً فضای مجازی نیز حضور گسترده پیدا نموده، و از لحاظ ارتباطات، جهان کنونی را مانند یک قریه کوچک ساخته است که افراد و گروه‌های آن به سرعت و به بسیار آسانی می‌توانند خبرها را بسازند، نشر کنند و دریافت نمایند.
تفاوت میان گذشته و حال در این است که در گذشته‌ها، خبرگزاری‌ها معروف و مشهور بودند، و اخبار روزگار از دریچه آن‌ها تهیه و پخش و نشر می‌شد، اما حالا با گسترش فضای مجازی، تقریباً هر کس می‌تواند خبری را گزارش کند، و پخش و نشر نماید.
در گذشته‌ها در پخش و نشر اخبار دقت صورت می‌گرفت، چون هرگونه دروغ به حیثیت خبرگزاری لطمه وارد می‌کرد، اما امروز در سایه فضای مجازی، نقش این خبرگزاری‌ها کم شده، و مساحت بیشتری در اختیار فضای مجازی قرار گرفته است. و این فضا با توجه به این‌که دَر و دیواری ندارد، ای بسا کارگزاران آن، اخباری را پخش و نشر می‌کنند که شنیده‌اند، بدون این‌که “تثبُّت” و یا “تبیّن” نمایند. و ای بسا که این اخبار در حد یک شایعه بیش نیست، و می‌بینی که به سرعت میان مردم انتشار یافته، و بسیاری موضعگیری‌های خود را بر اساس همین اخبار دروغ شکل داده‌اند، و بر اساس آن قضاوت کرده‌اند.
ما نباید هر آن‌چه را می‌شنویم باور کنیم و پخش و نشر نماییم. مگر این‌که از وقوع آن‌چیزی که شنیده‌ایم اطمینان حاصل نماییم. البته هر آن‌چه را می‌شنویم نیاز نیست پخش کنیم، چون خبر نیست، و چون خبر نیست باید از پخش و نشر آن خود داری نماییم. به عنوان مثال شایعه‌ای که در مورد کسی صورت گرفته، نباید نشر شود زیرا حیثیت خبر را ندارد. در چنین موردی ما ملزم به ستر و اخفا هستیم که پیامبر(ص) فرمود: «هر کس مسلمانی را ستر کند، خدای تعالی در روز قیامت او را ستر می‌نماید».
قرآن کریم به شدت در مورد پخش و نشر اخبار و قبول آن هشدار داده است، قرآن برای انجام دقت در این کار، اصلی به نام “تبینوا” یعنی به “شدت وارسی کردن” را مطرح کرده است. حق‌تعالی می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ» [الحجرات، ۶] (ای آنانی‌که ایمان آورده‌اید! اگر فاسقی برای‌تان خبری آورد، نیک وارسی کنید، مبادا به نادانی گروهی را آسیب برسانید و از آن‌چه کرده‌اید پشیمان شوید).
طوری‌که نمایان است، در این آیه سخن از اخبار نشر شده و قبول این اخبار است. حق‌تعالی هشدار می‌دهد که فاسقان و بدکاران و بدکردارانی هستند که اخبار دروغ را به انسان‌ها می‌رسانند. در چنین حالتی بر انسان مسلمان لازم است تا “تبیّن” کند که به معنی به دقت بررسی کردن به منظور یافتن صحت و سقم خبر است.
در جهان امروز ما، در کنار این‌که مراکز خبر عادل وجود دارد، ای بسا که مراکز پخش و نشر خبر فاسق هم وجود دارد که جز دروغ چیز دیگری به خورد مردم نمی‌دهند. این‌ها تلاش می‌نمایند افکار مردم را به سوی آن‌چه می‌خواهند، و منافع‌شان ایجاب می‌کند سوق دهند. طبیعی است در چنین حالتی ایجاب تبیّن بیشتر را می‌کند.
حالا در این گیرودار، بعضی‌ها تنها به قبول اخبار مختلف اکتفا نمی‌کنند، بلکه بسیاری از اخبار دروغ را باز نشر نیز می‌نمایند، و از طریق صفحاتی که در اختیار دارند مجدداً گسترش می‌دهند، در حالی که اگر این خبر دروغ باشد آن‌ها را در معرض بازپرس خداوند (ج) و ارتکاب گناه قرار می‌دهد.
حق‌تعالی در قرآن کریم، روش کسانی‌را که خبری را بر زبان خود جاری می‌سازند، بدون این‌که در مورد آن علم داشته باشند، هشدار می‌دهد و می‌فرماید:
«إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکُم مَّا لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ» [النور،۱۵] (آن‌گاه که آن‌را از زبان یک‌دیگر می‌گرفتید، و با زبان‌های خود چیزی را که بدان علم نداشتید می‌گفتید، و می‌پنداشتید که کاری سهل و ساده است، با این‌که آن نزد خدا بس بزرگ بود).
این آیه در مورد حادثه افک است که در آن به ام المؤمنین عایشه صدیقه طاهره تهمت زده شد. مردمانی بودند که با تبصره‌ها و دریافت این خبر، چیزهایی را کم و زیاد می‌کردند، و این خبر را به یک‌دیگر می‌رسانیدند، و پخش و نشر می‌کردند. این بود که خدای تعالی، آن‌ها را که بدون تثبت و تبیّن این کار را می‌کردند، هشدار داد که مواظب باشید! شما چیزی را بر زبان می‌رانید که کوچک فکر می‌کنید، در حالی که در پیشگاه خداوند(ج) بسیار بزرگ است.
فضای مجازی متأسفانه این‌گونه است: نه در قبول و پذیرش اخبار تبیّن صورت می‌گیرد و نه در پخش و نشر آن دقت کافی.
این‌که انسان هر آن‌چه را می‌شنود باور کند و سپس نشر نماید، این نشان از دروغگویی شخص دارد. پیامبر(ص) فرمود:
«کَفَى بِالْمَرْءِ کَذِبًا أَنْ یُحَدِّثَ بِکُلِّ مَا سَمِع» (الزهد و الرقائق ابن مبارک، ج ۱ ص ۱۲۸)
(در دروغگویی شخص همین کافی است که هر آن‌چه را می‌شنود به دیگران اخبار کند)
طبیعی است چنین شخصی گنهکار نیز هست. چه گناهی بیشتر از این و چه سندی بر دروغگویی شخص محکم‌تر از این که هر خبری را بشنود و باور کند و نشر نماید.
پیامبر(ص) فرمود: «کَفى بالمَرْء إثماً أن یُحَدِّثَ بکُل ما سَمِع» (ابن ماجه، ج ۷ ص ۳۴۴)
(در گناه شخص همین کافی است که آن‌چه را می‌شنود به دیگران بازگو نماید)
بیایید در قبول و پخش و نشر اخبار دقت کنیم.
