سیر و سیاحت در آموزه‌های اسلام (سفرهای تابستانی را مغتنم بشماریم)

آوای سنت : انسان به طبیعت حال خود از مشاهده مستمر و همیشگی و یکسان مناظری که در حول و حوش اوست خسته می‌شود، چه این مناظر مربوط به انسان‌ها باشد، یا طبیعت و هستی و شهر و دیار و محل و کوچه و پس‌کوچه‌های محل زندگی انسان.

از سوی دیگر هیچ انسانی نیست که در زندگی خود گاه‌گاهی دچار حزن و اندوه و افسردگی نشود. علل آن می‌تواند متفاوت باشد. از مشکلات زندگی گرفته، تا خاطررنجی‌ها از انسان‌ها و نزدیکان و حتی تکرار مناظری که انسان همه روزه آن‌ها را می‌بیند و از بام تا شام چشمش به آن‌ها می‌افتد.

روی این اساس سیر و سیاحت یکی از جمله پدیدارهای مثبت و خوب زندگی است که موجب زدودن انواع و اقسام افسردگی‌ها، حزن‌ها و اندوه‌ها می‌شود، و فواید دیگری نیز برای انسان در پی دارد که طی سطور آتی به آن‌ها اشاره خواهد شد.

نظر به تأثیرات مثبت سیر و سیاحت و سفر است که دین مبین اسلام به آن توصیه و سفارش کرده است. این توصیه هم در قرآن کریم جایگاه ویژه دارد و هم در احادیث نبوی. چنان‌که عرفان اسلامی نیز بر آن انگشت اهمیت می‌گذارد.

قرآن کریم سه واژه را در مورد سیر و سیاحت به کار برده است:

– واژه سفر: حق‌تعالی فرمود:
«أَیَّاماً مَّعْدُودَاتٍ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ» [البقره، ۱۸۴] (چند روزی معدود پس هر کسی از شما که مریض باشد یا در سفر قرار داشته باشد، پس عده روزه‌اش روزهای دیگر است).
در این آیه خدای تبارک و تعالی سخن از تخفیفات ویژه برای مسافران دارد. حق‌تعالی از بس‌که به سفر ارزش و اهمیت قایل است، برای مسافران در انجام امور عبادی تخفیفات ویژه‌ای قایل شده است. مسافران می‌توانند روزه را افطار نموده و در روزهای دیگری بگیرند و یا نماز را باید قصر کنند که این قصر مطابق مذهب حنفی و امامی واجب، اما بر بنیاد سایر مذاهب اختیاری است.

– واژه سیاحت: پروردگار عالم فرمود:
«فَسِیحُواْ فِی الأَرْضِ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُواْ أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللّهِ وَأَنَّ اللّهَ مُخْزِی الْکَافِرِینَ» [التوبه،۲] (پس در زمین سیاحت کنید چهار ماه و بدانید که شما خدای را عاجز ساخته نمی‌توانید و حق‌تعالی خوار کننده کافران است)
در این آیه خدای تبارک و تعالی چهار ماه به مشرکان مکه فرصت می‌دهد تا در زمین سیر و سیاحت کنند بدون این‌که از جانب مؤمنان مورد کوچکترین تعرضی قرار گیرند. این فرصت به آن ها داده شد تا با سیر و سیاحت و نگاه در طبعیت و انسان‌ها و بازدید از شهرها و تمدن‌های مختلف، بلکه به خود آیند و خدای خویش را بشناسند و او را به وحدانیتش عبادت و طاعت نمایند.

– واژه سیر: در کلام راستین باری‌تعالی چنین آمده است:
«قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُواْ فِی الأَرْضِ فَانْظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذَّبِینَ» [آل عمران۱۳۷] (قبل از شما روشهایی گذشته است، پس در زمین سیر کنید و بنگرید که عاقبت تکذیب کنندگان چگونه بوده است؟!)
در این آیه سخن از سنتها و روشهای پیشینیان است که انسان می‌تواند از طریق سیر و سیاحت با آن‌ها آشنا شود، و در جریان کارکرد ملیت‌های مختلف و روش‌های آن‌ها در زندگی و مدنیتی که داشتند قرار گیرد.
یکی از نکات مهمی که در این آیه برجسته شده تأمل در عاقبت تکذیب کنندگان است. بسیاری از انسان‌ها آیات الهی را تکذیب کردند و گرفتار خشم او شده و نیست و نابود شدند، بقایای تمدن‌ها و شهرهای آن‌ها برای صاحبان خرد باعث بر تأمل و تفکر و موجب پند و اندرز است.

– واژه ضرب: پروردگار عالم فرمود:
«وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِی الأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاَهِ إِنْ خِفْتُمْ أَن یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنَّ الْکَافِرِینَ کَانُواْ لَکُمْ عَدُوّاً مُّبِیناً» [النساء، ۱۰۱] (و چون در زمین سفر کردید پس بر شما گناهی نیست این‌که در نماز قصر کنید اگر می‌هراسیدید که کافران شما را در فتنه اندازند که کافران برای شما دشمنانی آشکارند).
این آیه هم اشاره به تخفیفات ویژه مسافران دارد که آن‌ها هم حق دارند نماز را قصر کنند.

فصل تابستان در برخی از کشورها از جمله ایران فصل تعطیلات است. تعطیلات تابستانی فرصت خوبی برای سیر و سیاحت می‌باشد، به خصوص که ایران کشوری است پهناور و دارای تاریخی درخشان که آثار باستانی فراوان و جاذبه‌های توریستی بسیاری دارد. مناظر دلکش، رودخانه‌های موّاج، سواحل زیبا، جنگل‌ها و فضاهای سبز همه و همه می‌توانند جای‌گاه‌های خوبی برای مسافرت های تابستانی باشد و خوش‌بختانه که جمهوری اسلامی ایران در این عرصه غنی است.

لیکن در جریان این سفرها باید آداب ذیل را مراعات کرد و در نظر داشت:
– فضاهای دیدنی نیاز به مراقبت دارند، اگرچه این مراقبت کار نهادهای دولتی است، ولی مسافران نیز باید با رعایت نظافت و اجتناب از کارهایی که سبب آسیب رسانیدن به این اماکن می‌شود در حفظ این نعمت‌های خدا (ج) بکوشند.
– در جریان سفر انسان باید مراقب خود و خانواده خود از همه آفات و بلیات و خطرات مختلف و متنوع باشد.
– اگر انسان با وسیله شخصی خود به سفر می‌رود رعایت قوانین ترافیکی بر راننده واجب و فرض عین است، زیرا رعایت این قوانین به سلامت جان انسان ارتباط دارد، حفظ جان یکی از مقاصد عمده شرعی است.
– مسافرت‌ها معمولاً فرصت خوبی برای کسب تجربه های مختلف است.
– از مسافرت‌ها باید در جهت تقویت ارتباطات استفاده نمود. صله رحم از طریق خبر گیری و زیارت اقوام و خویشاوندان، آشنایی با مردم مختلف، بلد شدن مسیرها و شهر‌ها و … از جمله منافع سفرهاست.

این‌ها همه فوائد سیر و سیاحت نیست، انسان وقتی اقدام به این کار بنماید متوجه منافع آن می‌شود. به خصوص که سفر و سیر و سیاحت می‌توانند موجب زدودن انواع و اقسام غم ها و غصه‌ها و افسردگی ها شوند.
برای کسانی که از بیماری‌های روحی و روانی رنج می‌برند، هر مسافرتی برابر با چندین نسخه پزشکان اعصاب و روان تأثیر دارد.
پس باید از فرصت‌های عمر و نعمت‌های پروردگار که در هستی ما حول ما پراکنده ساخته حد اکثر استفاده را بنماییم.