آوای سنت : کم کم صدای پای رمضان می‌آید. بوی خوش نسیم این ماه پّر فیض از آن دور دست‌ها به مشام می‌رسد. هم اکنون ماه شعبان در آغازین روزهای خود است.
شعبان هشتمین ماه از سلسله ماه‌های دوازده‌گانه هجری قمری است. شعبان به دو معنی ذکر شده است: آنچه با شتاب می‌گذرد و به معنی به معنی شعبه شعبه. چون در این ماه ارزاق عباد تقسیم‌بندی می‌شود، و مقادیر اشیا برای سال آتی سنجش می‌گردند و برای هر بخش و شعبه‌ای تقدیری و سنجشی صورت می‌گیرد.
ماه شعبان مقدمه و پیش نیازی برای ماه مبارک رمضان است. در ماه شعبان باید از سه جهت برای رمضان آماده‌گی گرفته شود:
۱- آمادگی‌های معنوی:
قیام رمضان امری مهم و سخت و دشوار است، مگر برای کسی که به لحاظ معنی قوی باشد. یکی از آمادگی‌های لازم برای رمضان این است که انسان مسلمان خویشتن را برای آن آماده کند. این آمادگی در بُعد معنوی حایز اهمیت فراوان می‌باشد، زیرا انسان با ورود به رمضان در واقع وارد عالم معنی می‌شود، و همانگونه که زندگی در عالم ماده نیازمند آمادگی‌ها و امکاناتی است، زندگی در عالم معنی نیز امکانات خاص خود را می‌طلبد.
آمادگی‌های معنوی که باید در شعبان اتخاذ شود، شامل انواع طاعات و عبادات است، طاعات و عباداتی که فضای باطنی انسان را سرشار از معنویت می‌کند، و او را برای تحمل و قیام ماه مبارک رمضان از هر جهت آماده می‌سازد.
۲- آمادگی‌های عبادی:
محور ماه مبارک رمضان روزه است. یکی از آمادگی‌های لازم برای قیام رمضان با روزهای که دارد، روزه گرفتن است. بر بنیاد روایات حدیثی روزه گرفتن در ماه شعبان ثواب و پاداش بسیار دارد. این روزه می‌تواند معده و تمام قوای انسان را برای قیام رمضان و طاعت و عبادت آماده سازد.
در مورد روزه گرفتن در ماه شعبان باید توجه داشت که این روزه از جمله احب الأعمال است که ثواب و پاداش بسیاری دارد. لیکن روزه این ماه نسبت به اشخاص و افراد به صورت ذیل متفاوت است:
– کسی که عادت روزه گرفتن در ماه‌ها به خصوص ماه شعبان را ندارد، برای چنین شخصی بهتر آنست که تا ۱۵ روز اول شعبان را روزه بگیرد و بعد از آن یعنی نیمه دوم را روزه نگیرد.
– کسی که عادت دارد اکثر ماه شعبان را روزه بگیرد چنین کسی می‌تواند تمام این ماه را روزه بگیرد ولی دو سه روز آخر ماه شعبان را نباید روزه بگیرد.
– اگر کسی عادت داشت که روز های دوشنبه و پنجشنبه هر ماه را روزه بگیرد بر چنین کسی لازم است به روال عادی خود ادامه دهد.
علت این تفاوت‌ها بر می‌گردد که به روایاتی که در این عرصه وجود دارد. علما از طریق جمع میان روایاتی که به ظاهر متعارض به نظر می‌رسند به این نتیجه رسیده‌اند. زیرا بر اساس برخی از روایات رسول گرامی اسلام (ص) کل ماه شعبان را روزه می‌گرفتند، و آن را به ماه رمضان پیوست می‌کردند.
در این روایت دقت کنید:
«سَأَلَ عَائِشَهَ عَنْ صِیَامِ رَسُولِ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ -، فَقَالَتْ: کَانَ یَصُومُ شَعْبَانَ کُلَّهُ حَتَّى یَصِلَهُ بِرَمَضَان» (سنن ابن ماجه، ج ۲ ص ۵۶۳)
(از ام المؤمنین عایشه (رض) در مورد روزه رسول الله (ص) سوال شد. وی گفت: پیامبر تمام شعبان را روزه می‌گرفتند تا این‌که آن را به رمضان پیوند می‌دادند).
و بر اساس برخی دیگر از روایات ایشان از روزه گرفتن نیمه دوم ماه شعبان نهی می‌فرمود:
«إذَا کَانَ النِّصْفُ مِنْ شَعْبَانَ فَأفْطِرُوا حَتَّى یَجِیءَ رَمَضَانُ» (موارد الظمآن، ج ۳ ص ۱۷۷)
(هرگاه نصف شعبان شد پس افطار کنید تا که رمضان بیاید)
بر بنیاد این حدیث حتی برخی از علما روزه گرفتن در ما بعد نیمه دوم شعبان را مکروه می‌دانند.
نیز حدیثی دیگر وارد شده که مسلمانان را از روزه دو سه روز آخر ماه شعبان نهی نموده مگر این‌که شخصی عادت روزه چنین روزهایی را داشته باشد که برایش مجاز است روزه بگیرد:
«لاَ یَتَقَدَّمَنَّ أَحَدُکُمْ رَمَضَانَ بِصَوْمِ یَوْمٍ أَوْ یَوْمَیْنِ، إِلَّا أَنْ یَکُونَ رَجُلٌ کَانَ یَصُومُ صَوْمَهُ، فَلْیَصُمْ ذَلِکَ الیَوْمَ» (بخاری، ج۳ ص ۲۸)
(هیچ کس از شما رمضان را با روزه یک یا دو روز پیشی نگیرد مگر این‌که شخصی باشد که آن روز ها را روزه می‌گرفته که برایش روزه گرفتن است).
۳- آمادگی‌های مالی:
انسان روزه دار و هر مسلمانی باید برای روزه و خود ماه رمضان آمادگی بگیرد. در این شکی نیست که در ماه رمضان توان انسان برای بسیاری از امور کاهش پیدا می‌کند، از جمله برای خریداری ما یحتاج زندگی. ضمن این‌که طاعات و عبادات ماه روزه انسان را از این باز می‌دارد که بتواند مانند سایر ماه ها به رفع نیازهای زندگی خود از بازار بپردازد، اگرچه مانع شرعیِ برای این کار وجود ندارد.
از جمله مهمترین آمادگی‌های مالی این ماه دو مورد ذیل است:
– خریداری نیازمندی‌های یک‌ماهه زندگی برای ماه رمضان که در رأس آن‌ها آمادگی‌های لازم غذایی و موارد مورد ضرورت آن است. در ماه رمضان معمولاً مصارف انسان‌ها به علت تنوع غذاها بالا می‌رود، بنا بر این بهتر است خرید موارد مورد لزوم مواد غذایی در ماه شعبان صورت گیرد، تا برای عبادات ماه رمضان فراغت عام و تام حاصل گردد.
– توزیع زکات و صدقات و کفارات در این ماه. اگرچه عادت مردم این است که زکات مال خود را در ماه مبارک رمضان بیرون می‌کنند، ولی بهتر است لا اقل قسمتی از آن در ماه شعبان بیرون شود و به فقرا و نیازمندان پرداخت گردد تا آن‌ها نیز بتوانند مواد غذایی مورد لزوم خود را که برای ماه رمضان به آن نیاز دارند تهیه کنند.
علاوه بر روزه سایر اعمال عبادی مانند تلاوت قرآن کریم، گفتن اوراد و اذکار، استغفار و طلب آمرزش، تعلیم و تعلم به خصوص فهم احکام روزه و زکات و اعمال رمضان و از این قبیل سایر اعمال حسنه و نیکو را می‌توان در این ماه به انجام رسانید.
نظر به کثرت تلاوت قرآن کریم که در این ماه صورت می‌گرفت در تاریخ اسلام ماه شعبان به نام ماه قاریان مشهور است، زیرا در این ماه تمام قاریان چندین مرتبه قرآن کریم را دوره می‌کردند و در حافظه می‌گذرانیدند تا که برای رمضان و ختم قرآن در آن آمادگی کامل داشته باشند.
بی تردید که انجام این اعمال نیک و شایسته در این ماه پُر فیض می‌تواند انسان را آماده بسازد تا بتواند روزه ماه مبارک رمضان را به خوبی بگیرد و آن ماه را آن گونه که شریعت گفته و برای انسان مهم است اقامه نماید. کسی که برای رمضان آمادگی نگیرد به خصوص آمادگی‌های معنوی و عبادی، یقیناً که برای چنین شخصی اقامه ماه مبارک رمضان کاری سخت و دشوار خواهد بود.
