اهمیت قاعده‌گی از نظر شریعت اسلام (قسمت سوم)
عبدالمجید صمیم پژوهشگر دینی
آوای سنت : آغاز دوران قاعده گی یا همان عادت ماهانه و استمرار آن در طول زندگی، در نظرگاه شریعت اسلام اهمیت ویژه دارد. زیرا تکلیف زنان و دختران با خروج اولین قاعده‌گی آغاز می‌شود. بعد از اولین قاعده‌گی تمام خطابات شرعی و تکالیف آن اعم از فرائض و واجبات و غیره متوجه زنان می‌گردد، و آن‌ها وظیفه و وجیبه دارند تا احکام شرعی را رعایت نمایند. و اگر در عرصه تطبیق این احکام کوتاهی کنند، قطعاً که مورد بازپرسی قرار می‌گیرند. این در حالی است که قبل از اولین قاعده‌گی دختر مکلف به احکام شرعی به صورتی که بعد از قاعده‌گی هست نمی‌باشد.
شکی نیست که زنان در طول زندگی خود در معرض تغییرات فیزیولوژیکی و سایکولوژیکی فراوانی قرار می‌گیرند، ولی بر هیچ‌کدام از این تغییرات “تکلیف شرعی” صورت نمی‌گیرد، و فقط با آغاز قاعده‌گی است که دختران در زمره مکلفان قرار می‌گیرند. با اولین قاعده‌گی مرحله تکلیف دختران آغاز می‌شود، و این نشان می‌دهد که دختر حالا دیگه بزرگ شده، و به مرحله‌ای رسیده که در تمام تعاملات خود می‌تواند مستقلانه عمل کند، چون خیر و شر خود را و نفع و ضرر خود را می‌تواند به خوبی تشخیص دهد و بداند. بعد از قاعده‌گی اول، آن‌ها می‌توانند مستقلانه در اموال خود تصرف کنند، یا در مورد سرنوشت خود تصمیم بگیرند، بدون این‌که کسی آن‌ها را وادار به کاری نماید.
اما با قاعده‌گی‌های بعدی تکالیف زنان در چهارچوب‌های خاصی قرار می‌گیرد، و بر این اساس آن‌ها باید احکام خاصی را مد نظر داشته باشند. مثلاً تکلیف نماز از زنی که دچار قاعده‌گی شده تا که پاک گردد ساقط می‌شود. یا این‌که باید روزه را در این دوره نگیرد، یا به قرآن کریم دست نزند و آن را تلاوت نکند و یا مسایل و احکام مربوط به عدت و از این قبیل که به قاعده‌گی وابسته است و ما در جایش شرح خواهیم کرد.
البته حقوق جنائی به اتفاق همه علماء ربطی به نزول خون حیض ندارد، زیرا در نظر فقهاء سنی که در آن خانمها مورد بازپرسی جنائی قرار می‌گیرند، سن مخصوص دیگری است که در تعیین آن بین فقها اختلاف نظر وجود دارد:
امام ابوحنیفه(رح) و امام مالک (رح) بنا به تأخر احتمالی عادت ماهانه تا سن شانزده، شانزده سالگی را سن جنائی می‌دانند، و حدود را بر کمتر از شانزده نافذ نمی‌سازند. ولی بعضی تعذیرهای لازم را که به تشخیص قاضی عادل صورت می‌گیرد در حق چنین دختری روا می‌دارند.
ولی امام شافعی و امام احمد و دسته دیگری از دانشمندان معتقدند که سن پانزده برای باز پرسی جنائی باید مد نظر باشد. (خلق الإنسان بین الطب و القرآن، ص ۵۴).
در چه سنی اولین قاعده‌گی دختر و آخرین قاعده‌گی زن اتفاق می‌افتد؟
در مورد این‌که برای اولین بار قاعده‌گی در کدام سن و سال شروع می‌شود؟ باید گفت که: این امر از دختری به دختری دیگر متفاوت است. این تفاوت برخاسته از عوامل زیادی است مانند: نژاد، تغذیه، آب‌وهوا، خانواده، سن و سال، میزان سلامت جسمی، میزان سلامت روحی، البته برخی محرکات جنسی نیز بی تأثیر نیستند. در جوامعی‌که این محرکات بیشتر باشد یا دختر علاقه بیشتری به این محرکات داشته باشد و خود را در معرض آن‌ها قرار دهد، امکان این‌که زود‌تر به مرحله قاعده‌گی برسد بیشتر وجود دارد، زیرا بروز قاعده‌گی یکی از نشانه‌های بلوغ جنسی نیز هست.
اما در تعیین این سن فقهای اسلام اختلاف نظر دارند: غالب فقهاء به‌ویژه امام ابوحنیفه (رح)، امام شافعی (رح) و امام احمد بن حنبل (رح) نُه سالگی را سن بلوغ دختران دانسته، معقتدند که در همین سن و سال معمولاً دختران برای اولین بار دچار قاعده‌گی می‌شوند.
امام ترمذی به نقل از أم المؤمنین عایشه (رض) روایتی دارد که وی گفت: «زمانی‌که دخترها به سن نُه سالگی رسیدند زن می‌شوند». منظور آنست که از حالت طفولیت خارج و وارد مرحله جوانی می‌گردند. بنا بر این طبق مذهب احناف اگر دختری قبل از نُه سالگی خون دید، از جمله حیض بشمار نمی‌رود، و اگر بعد از آن دید جزء عادت ماهوارش خواهد بود.
البته احتمال دارد گاهی نزول خون تا سن ۱۶ سالگی به تأخیر افتد، یعنی احتمال دارد بعضی دخترها در سن ۹ سالگی خونی نبینند که این تأخیر بر اساس فتوای امام ابوحنیفه و امام مالک کاملاً طبیعی و عادی است.
از نظر طبی خروج اولین بار عادت ماهوار تابع عوامل ژنیتیکی، محیطی، منطقوی، روحی و جسمی است، زیرا بر اساس نظر متخصصین امور زنان و بیماری‌های آن‌ها، در مناطق سرد، خروج حیض مقداری به تأخیر می‌افتد، تا جائیکه حتی در مناطق قطبی و در بین اسکیموهای ساکن آن‌جا، زنها فقط در فصل تابستان قاعده‌گی دارند، و در مناطق گرم خاصتاً کشورهای عربی به حکم جوّ حرارتی منطقه، دختر خانمها زود تر بالغ می‌شوند.
