آوای سنت : انسان به عنوان موجودی ذیشعور تلاش می کند همه امور فردی و جمعی خود را بر اساس برخی از محاسبات و معادلات عقلانی پیش ببرد.
به بیانی ساده تر،مهم ترین تفاوت انسان از سیار مخلوقاتِ زنده، قدرت ِتعقل و تفکر اوست.بسیاری از متفکران معاصر، عقلانیت را مهم ترین ویژگی انسان به ویژه در عصر هوشمند سازی شیوه های زندگی در جوامع مختلف قلمداد می کنند.
یکی از مهم ترین و حساس ترین سطوحِ محاسباتی، تصمیمات راهبردی است که دولتمردان براساس ارزیابی های خود از شرایط داخلی و خارجی برای ملت شان اتخاذ می کنند.تاریخ در مقاطع مختلف بر این حقیقت گواهی دارد که سرنوشت سیاسی کشورها بر اساس اشتباهات محاسباتی دولتمردانِ آنها، مسیری کاملا متفاوت را طی کرده است.
یکی از مهم ترین مبانی اشتباه محاسباتی رهبران، به ویژه در مسائل خارجی ،اطلاعات و داده های نادرستی است که از طرف تیم مشاوران به آنها منتقل می گردد.
در جنگ جهانی دوم زمانی که ارتش نازی بخش اعظم اروپا و کشور فرانسه را اشغال کرده بود،انگلستان نیز تحت محاصره و بمباران شدید اآمانی ها قرار داشت.
دراین زمان، هیتلر از مشاوران نظامی خود درباره زمان شکست مقاومت انگلستان سوال کرد.مشاوران به رهبر آلمان اعلام کردند که مقاومت انگلستان ظرف چند روز شکسته شده و ارتش آلمان در خیابانهای لندن رژه نظامی برگزار خواهد کرد.
براساس این محاسبه، هیتلر، ارتش آلمان را به سمت جبهه شرقی (شوروی ) گسیل کرد و در سودای ریشه کردن کردن همزمان نظام سرمایه داری و کمونیستی برآمد.تصور هیتلر این بود که دو نظام کمونیستی و سرمایه داری به هیچ وجه با هم علیه آلمان متحد نخواهند شد.
بر خلاف این محاسبات، از یک طرف با ورود امریکا به جنگ جهانی دوم و شکست محاصره انگلستان ،مقاومت لندن در برابر ارتش نازی ادامه پیدا کرد.از طرف دیگر رهبران غربی با استالین (رهبر وقت شوروی)برای مقابله با خطر نازیسم به توافق رسیدند.
در نیتجه این شرایط، جنگ جهانی دوم با حدود ۵۰ میلیون نفر تلفات با شکست آلمان و خودکشی هیتلر پایان پذیرفت.
در نمونه تاریخی دیگر ، درسال ۲۰۰۳ و همزمان با حمله عراق به کویت برخی از مشاوران صدام در زمینه عواقب این تهاجم به او هشدار دادند.
بر خلاف این هشدارها، رهبر وقت عراق(تحت تاثیر نظرات برخی از اطرافیان خود) بر این باور بود که آمریکا بخاطر اشغال ِکویت، راضی به ساقط کردن او از حکومت نخواهد شد.
بر خلاف این محاسبه اشتباه،نیروهای نظامی ائتلاف غربی وارد عراق شده و صدام را از قدرت ساقط کردند و چند ماه بعد صدام به دار آویخته شد.
در ماههای گذشته نیز ارتش روسیه با فرمان ولادیمیر پوتین تهاجم نظامی خود را بر علیه اوکراین آغاز کرد.این تهاجم بر پایه دو محاسبه راهبردی مقامات مسکو صورت گرفت:
- محاسبه نخست: ارتش اوکراین تاب مقاومت در برابرتوان بالای ارتش روسیه را ندارد و با توجه به سکونت روس تبارها در مناطق مختلف اوکراین ،نیروهای نظامی روسیه با استقبال مردم شهرهای مختلف اوکراین، وارد آنها خواهند شد.
- محاسبه دوم : دولتهای غربی بویژه کشورهای عضو اتحادیه اروپا به علت ترس از وقوع جنگ هسته ای و وابستگی به منابع انرژی روسیه از دولت کیف حمایت نکرده و خود را درگیر این جنگ نخواهند کرد.
وقایع جاری در صحنه جنگ اوکراین در هفته های اخیر ثابت کرد که هر دو محاسبه راهبردی کرملین درباره جنگ اوکراین اشتباه است.
بر این اساس، نه تنها ارتش روسیه در مناطق مختلف اشغال شده با استقبال مردم اوکراین مواجه نشد،بلکه موجی از ملی گرایی تقویت شده در این کشور، سد محکمی از مقاومت نظامی را در برابر ارتش روسیه ایجاد کرد.
بر خلاف محاسبه دوم در عالم واقع،بر خلاف ارزیابی های پوتین، غالب قدرتهای بزرگ غربی با تمام توان از دولت کیف حمایت کردند و در ماههای گذشته بصورت رسمی به ارسال تسلیحات نظامی پیشرفته به این کشور پرداختند.
در یک مورد، کنگره ایالات متحده امریکا به دولت این کشور مجوز کمک ۴۰ میلیارد دلاری را برای تقویت ارتش و دولت اوکراین صادر کرد.این حجم از کمک نظامی و مالی کشورهای غربی به یک کشور،در تاریخ بعد از جنگ جهانی دوم بی سابقه بوده است.
بر اساس آمار رسمی اعلام شده از طرف دولت ایلات متحده، در ماههای گذشته حجم کمک های ارسالی این کشور به اوکراین از بودجه سالانه وزارت امور خارجه این کشور نیز فراتر رفته است.
در مورد سایر کشورهای غربی نیز همین شرایط حاکم است.در اتحادیه اروپه ، آلمان به عنوان وابسته ترین کشور به انرژی روسیه،بعد از چند هفته احتیاط،به حمایت گسترده نظامی و تسلیحاتی از ارتش اوکراین روی آورده است.
این شرایط، نمایانگر این واقعیت است که ولادیمیر پوتین به عنوان یک سیاستمدار با تجریه ،در جنگ اوکراین مرتکب یک اشتباه محاسباتی فاحش و پرهزینه شده است.یک تعبیر رایج در تحلیل های سیاسی این است که پوتین از طرف دولتهای غربی به سمت این باتلاق هدایت شده است.
اشتباه محاسباتب پوتین در رابطه با اوکراین ، بی سابقه ترین و گسترده ترین تحریم ها را بر اقتصاد این کشور اعمال کرده و خسارات چشمگیری را بر توان نظامی دومین ارتش بزرگ جهان تحمیل کرده است.
غالب تحلیل گران نظامی اعتقاد دارند که رهبر روسیه در شرایط فعلی به شدت دنبال یک راهکار آبرومندانه برای خروج از باتلاق اوکراین است.
در طرف مقابل ،متحدین غربی اوکران و در راس آنها امریکا به شدت بدنبال تادیب و تضعیف شدید روسیه هستند.بر اساس همین رویه ، رهبران کیف را برای ادامه جنگ تشویق می نمایند.
در روی میز چانه زنی نیز تنها اهرم باقی مانده روسیه تهدید به استفاده از سلاح هسته ای است.تهدیدی که هر چند به عنوان یک انتخاب در دستان رهبران مسکو وجود دارد،اما در عمل قابلیت عملیاتی شدن نداشته و ورود در مسیر عملی کردن آن خسارات مهلکی را بر طرفین تحمیل خواهد کرد.
جنگ اوکراین و اشتباه راهبردی رئیس جمهور روسیه در ورود به این جنگ، بار دیگر این واقعیت را اثبات کرد که اشتباه محاسباتی رهبران، تاوان سنگینی را بر ملتها تحمیل می کند.باید مراقب این گونه اشتباهات بود!
عبدالقیوم شکاری
کارشناس ارشد روابط بین الملل و مدرس دانشگاه
